Skírnir

Volume

Skírnir - 01.04.1987, Page 146

Skírnir - 01.04.1987, Page 146
140 REYNIR AXELSSON SKIRNIR geng því að því vísu að henni sé umfram allt - og sennilega einungis - ætlað að vera orðaleitarbók. Það er vissulega í samræmi við klausurnar úr Skírnisgreininni sem ég tilgreindi hér á undan, og önnur not hennar eru vandséð. Orðið samheitabók eða samheitaorbabók er í rauninni rangnefni á orða- leitarbók. Sá sem er að leita að orði sem hann hefur ekki á takteinum hefur yfirleitt alls engan áhuga á að finna samheiti einhvers orðs sem hann man eftir og getur flett upp. Ef við skiljum orðið samheiti þrengsta skilningi og köllum tvö orð samheiti þá og því aðeins að alltaf megi setja annað í stað hins í hvaða samhengi sem er án þess að merking breytist, þá getum við tek- ið dýpra í árinni og haldið því fram að þá þurfi menn aldrei á samheiti að halda, nema þeir séu að yrkja kvæði og það orð sem þeir muni eftir dugi ekki vegna ríms, hrynjandi eða stuðla. [Einhver kynni að vilja segja að menn gætu þurft á nákvæmu samheiti að halda til að forðast endurtekningu og auka þannig fjölbreytni í stíl, en sá sem reynir slíkt er oft á villigötum; sjá t. d. Fowler um elegant variation4.] Sumir hafa að vísu haldið því fram að engin tvö orð séu algjör samheiti í þessum stranga skilningi. Þetta er að vísu fullmikið sagt (t. d. hljóta íðorð með nákvæmlega sömu skilgreiningu, svo sem orðin heildi og tegur í stærðfræði, að teljast algjör samheiti), en vissulega er það algengara að tvö orð séu ekki alveg jafngild; þótt þau hafi kannski í einhverjum skilningi sömu merkingu, þá hafa þau oftar en ekki ólíkt stílgildi eða ólík blæbrigði, að minnsta kosti í sumu samhengi. Hér má vitna til formála ritstjórans: Hér skal þó skýrt tekið fram, að sjaldan er hægt að tala um að tvö orð séu nákvæm samheiti, hafi nákvæmlega sömu merkingu, heldur ber að líta svo á, að samheiti hafi svipaða merkingu, hliðstæða eða nokk- urn veginn sömu merkingu eftir atvikum. Þannig ber að hafa í huga við notkun bókarinnar, að yfirleitt er sjaldan hægt að nota eitt sam- heiti nákvæmlega í annars stað. Orðin verður að velja eftir blæbrigð- um merkinga, og þessvegna þarf eftir sem áður að leita til venjulegra orðabóka til að ganga úr skugga um merkingu orðs, t. d. orðs sem notandinn þekkir ekki fyrir. Orðið samheiti hefur því ekki alveg skýrt afmarkaða merkingu, heldur má skilja það þröngum eða víðum skilningi eftir atvikum. En það skiptir nátt- úrlega afar miklu máli hvaða skilning höfundar samheitabókar leggja í orðið. Það ætti að vera eðlilegt fyrir höfund aðgreiningarorðabókar að skilja það tiltölulega þröngum skilningi; hann hefur umfram allt áhuga á að gera greinarmun á orðum sem eru svo skyld að fólki hætti til að rugla þeim sam- an eða að minnsta kosti nota annað í stað hins í einhverju samhengi þar sem það á ekki við. Að sama skapi er eðlilegt fyrir höfund orðaleitarbókar að skilja það sem víðustum skilningi, því að notendur slíkrar bókar geta verið
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186
Page 187
Page 188
Page 189
Page 190
Page 191
Page 192
Page 193
Page 194
Page 195
Page 196
Page 197
Page 198
Page 199
Page 200
Page 201
Page 202
Page 203
Page 204
Page 205
Page 206
Page 207
Page 208
Page 209
Page 210
Page 211
Page 212
Page 213
Page 214
Page 215
Page 216

x

Skírnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Skírnir
https://timarit.is/publication/59

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.