Skírnir - 01.04.1987, Blaðsíða 157

SKIRNIR
RITDÓMAR
151
brýn í nútímasamfélagi þykir mér þó öllu trúlegra að einhver komi til með
að fletta upp orðinu madur til að finna orðið skati en að hann fletti upp
skati til að finna madur.
Þetta mætti orða sem lögmál: Sá sem notarsamheitabók flettir oftast upp
algengum orðum í leit að sjaldgxfari orðum. Að vísu verður að gæta sín dá-
lítið hér, því að algengt er að fólk fletti upp orðum sem það er nýbúið að
finna í einhverri annarri orðabók, og þau þurfa ekki alltaf að leika öllum á
tungu. Samt er örugglega óhætt að beita lögmálinu á orð eins og skati og
maður og úrskurða að engin ástæða sé til hafa skati sem flettiorð. Með öðr-
um orðum tel ég að falla eigi frá reglunni að hvert orð sem kemur fyrir í
bókinni skuli vera flettiorð. Með því móti mætti stækka hana nokkuð án
þess að lengja hana. Ljóst ætti að vera að orðaleitarbók verður því gagnlegri
því meiri orðaforða sem hún hefur, og helzt ætti hún að hafa sem mest af
sjaldgæfum orðum. En hún yrði litlu gagnlegri við að öll þessi sjaldgæfu
orð yrðu flettiorð. Ef fallið yrði frá reglunni mundi það einnig auðvelda
aðrar breytingar. Til dæmis ætti ákvörðunin um að telja upp vænan
skammt af málmtegundum undir orðinu málmur að léttast við að vita að
enga nauðsyn ber til að hafa hverja málmtegund sem sérstakt flettiorð; slík
upptalning mundi því lengja bókina óverulega.
Eg ætla aðeins að bæta við einni aðfinnslu í lokin. Þar sem ljóst hefði mátt
vera að IS verður af flestum notuð samhliða Orðabók Menningarsjóðs
þannig að sífellt verður flett upp í þeim á víxl tel ég það hafa verið misráðið
að raða henni eftir annarri stafrófsröð en Orðabók Menningarsjóðs. Það
veldur mér að minnsta kosti ótöldum ruglingi og óþarfa töfum. Að vísu
skilst mér að stafrófsröð IS njóti hylli margra um þessar mundir, og
kannski lagast þetta þannig að næsta útgáfa Orðabókar Menningarsjóðs
fylgi henni. En á því kann að verða nokkur bið.
Eg sagðist í upphafi mundu gera mér tíðræddara um galla bókarinnar en
kosti hennar. Eg gat einnig um ástæðuna, sem er hin fyrirheitna endur-
skoðun. Að semja hentugar orðabækur handa almenningi er mikið starf og
flókið, en hefur lítinn stuðning fengið frá öllum þeim fjölda stjórnmála-
manna sem þreytast ekki á að tala um nauðsyn á verndun og viðhaldi tung-
unnar. Er þó vandfundinn meiri greiði sem tungunni verður gerður en út-
gáfa góðrar orðabókar. Því er full ástæða til að vera þakklátur öllum
aðstandendum íslenskrar samheitaorðabókar fyrir þeirra hlut, einkum þó
Svavari Sigmundssyni og þeim hjónunum Þórbergi Þórðarsyni og Mar-
gréti Jónsdóttur. Það þakklæti er þó í engu ósamræmi við þá ósk að endur-
skoðuð útgáfa verði ennþá betri og veglegri.
1. Hvað líður samheitaorðabókinni? Skíma, 3. árg. 1. tbl. (1980), 17 - 20.
2. Skírnir, 156. ár (1982), 37 - 50.