Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Síða 101

Nýjatestamentisfæði áfangar og viðfangsefni
endurspeglar ekki í spádómum Jesú um fall borgarinnar, hvemig hún féll.
Matteusarguðspjall og Lúkasarguðspjall virðast gera það, en vera notuð af
Ignatíusi biskupi í Antiokíu á Sýrlandi um 100 og em því af flestum talin
rituð um 80. Ræðuheimildin er talin hafa verið samin um svipað leyti og
Markúsarguðspjall.
En menn reyndu að komast lengra aftur. Arameisk áhrif í málfari
Nýja testamentisins vom einkum áberandi í orðum Jesú eins og áður var
sagt. Sá sem reyndi að sýna fram á, að Jesús hefði talað arameisku, var
þýzkur prófessor G. Dalmann (d. 1941) í bók sinni Die Worte Jesu, sem
kom út 1898. Lærisveinn hans, prófessor Joachim Jeremias, hefur gert
tilraun til að finna arameiskt orðalag Jesú út frá gríska textanum, sbr. rit
hans Die Abendmahlworte Jesu. Prófessor Matthew Black hefur í bók
sinni An Arameic Approach fært rök að því, að rituð eða munnleg
arameisk heimild liggi að baki hefðar samstoíhaguðspjallanna.
Jóhannesarguðspjall stendur sér með mikið sérefni, þekkir guðspjallaform
Markúsar og er ítarlegra í píslarsögunni. Ignatíus biskup þekkir efni þess,
og er það því talið ritað fyrir 100 eins og áður sagði.
A gmndvelli þeirra sögulegu heimilda, sem menn töldu sig hafa með
tveggja heimilda kenningunni, og út frá aðskilnaði Tiibinger-skólans á
sögulegum Jesú frá Nazaret og guðfræðilegri túlkun fmmkirkjunnar á
honum, sem m.a. hinn áhrifamikli A. Hamack hafði tileinkað sér, töldu
fræðimenn sig þess umkomna að rita ævisögu Jesú frá Nasaret. Þetta þýddi
m.a., að litið var fram hjá guðfræðilegu efni Markúsarguðspjalls og
ræðuheimildarinnar. Sá sem vakti athygli á því, að Markúsarguðspjall
væri guðfræðilegt rit, var Wilhelm Wrede (d. 1906). Það gerði hann í
bókinni Das Messiasgeheimnis in den Evangelien, sem út kom 1901. En sá,
sem endanlega sýndi fram á, t.d. að mynd Adolfs Hamacks af
siðakennaranum Jesú væri óskamynd fræðimannsins sjálfs, var
lærdómsmaðurinn og síðar trúboðinn Albert Schweitzer (f. 1875) í riti
sínu Die Geschichte der Leben Jesu Forschung frá 1892. Þess í stað dró
Schweitzer fram þá drætti í predikun Jesú, sem endurspegluðu meðvitund
hans um að vera Messías hinna síðustu tíma. Sjálfur taldi Schweitzer það
misskilning Jesú.
En með þessu riti sínu hafði Schweitzer vakið athygli á, að
opinberunarrit Gyðinga og væntingar um síðustu tíma, sem þar birtast,
vom mikilvægt baksvið til skilnings á lífi og kenningum Jesú.
Bókmenntarannsóknir heimildagagmýninnar vöktu spumingar um,
hvort hægt væri að komast aftur fyrir rimðu heimildimar til munnlegu
hefðarinnar frá Jesú á tímabilinu frá um 35-65, og þá höfðu menn í huga
bæði arameisku hefðina og gríska þýðingu hennar. Aður var getið, að Páll
vísar um árið 51 til þessarar hefðar í fyrra bréfi sínu til Þesslóníkumanna.
Það var m.a. fýrir áhrif rannsókna munnlegra hefða þjóðlegs efhis, að
athugun í þessu tilliti hófst í biblíufræðum. Þýzki
gamlatestamentisfræðingurinn H. Gunkel (d. 1932) reyndi að finna
munnlegu hefðina að baki hinnar rituðu. Hann flokkaði efni Gamla
testamentisins bæði út frá formi og innihaldi og greindi félagslegt
99