Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1993, Side 33

Sérkenni kristindómsins
þessara deilu. Þar gekk á ýmsu, og fór það mikið eftir stjórnmálum
valdhafanna, hvað var ofan á. Þegar fram í sótti, var aðaldeiluatriðið
„sömu veru” (homoúsios) eða „líkrar veru” (homoioúsios). Deilunni lauk
með því, að kenning Aríusar og „verulíkingarmanna” var dæmd villa.
Þar með var því slegið föstu, að Kristur væri sömu veru og faðirinn.
2) Guðlegt og mannlegt eðli Krists
Það gat ekki hjá því farið, að eftir því sem kristfræðin mótaðist yrði
brýnni þörfin á því, að gera sér grein fyrir því, hvernig það gæti
samrýmst að allt frá því fyrsta hafði verið sannfæring kristinna manna,
að í Kristi hefði birst jafnt guðlegt eðli sem mannlegt. Þó er það ekki fyrr
en á 4. öld, sem þetta verður verulega brennandi vandamál. Apollinaris
frá Laódíkeu leysti það með því, að draga úr hinum mannlegu
eðlisþáttum Jesú ([nous). Kappadokíuguðfræðingarnir héldu stranglega
fram tveim eðlum Krists, sem blönduðust og samtvinnuðust.
Alexandríuguðfræðin hélt aftur fram eineðliskenningu, með áherslu á hið
guðlega í Kristi, en Antíokkíustefnan hélt fast við hið mannlega og
guðlega eðli, með þeirri niðurstöðu, að hún var sökuð um að kenna tvo
guðssyni, annan í fortilverunni, hinn í holdtekjunni. Báðar þessar stefnur
fengu að nokkru leyti sigur. Eineðliskenningin fékk það viðurkennt, að
María væri guðsmóðir, en hins vegar var á Kalkedonþinginu staðfest
tvíeðliskenningin, þannig að Kristur væri einn, í tvennu eðli, „án
samruna, án breytingar, án sundurgreiningar, án aðskilnaðar”. Þó var
eineðliskenningin ekki að fullu kveðin niður, og hélst í hinum frjálsu
þjóðkirkjum Austurlanda.
Eftir var að ákveða, að til hinna tveggja eðla Krists heyrðu tveir viljar.
Út um það var gert í einviljadeilunni, sem endaði með sigri tvívilja-
kenningarinnar á kirkjuþingi í Konstantínópel 680.
Með þessum deilum í fornkirkjunni er í rauninni slegið fastri krist-
fræði kirkjunnar allt fram til siðaskipta, og í rómversku kirkjunni til
þessa dags. En í austurkirkjunni gerðu menn sér raunar ekki framar neitt
far um að skilja persónu Krists, þar sökk allt í Mýstík og helgisiði. í
vesturkirkjunni er hið kenningarlega kerfi líka fullmótað. Jafnvel
Ágústínus treður þar hinar vörðuðu slóðir. En í trúarlífi einstaklinga
bregður fyrir myndum af samlífi við Krist, sem ekki eru tengdar við
kenningu kirkjunnar um hann, eins og kristsmýstík Bernhards frá
Clairvaux. En sem heild tapar kirkjan meir og meir sjónum af Kristi
bakvið hinar margbrotnu skýringar. Hann fjarlægist sem hinn strangi,
guðlegi dómari, en María guðsmóðir og aðrir helgir menn taka sæti hans
sem ástvinir sálnanna.
31