Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2004, Side 121

119
eigindlegar rannsóknir eigi meira sameignlegt
en áður hefur verið talið og séu til sem mannleg
hugsmíð í ákveðnu samhengi. Þar sem mat og
rannsóknir eru í raun á sama ásnum skiptir
máli að fylgjast með og hugsa um þessa innri
togstreitu rannsóknavísindanna.
Mark og félagar (2000) taka ekki afstöðu
til þess sem þeir kalla viðmiðastríð (paradigm
wars). Þetta stríð er ekki sértækt fyrir mat,
heldur á almennt við um rannsóknir í félags-
vísindum (sjá Flyvbjerg, 2001). Til skamms
tíma voru megindleg viðhorf allsráðandi og
engin rannsókn „marktæk” sem ekki gat sýnt
fram á tölfræðilega marktækni og áreiðanleika
(sjá til dæmis Denzin og Lincoln, 1998; 2003;
Lévi-Strauss, 1978/2002). Eftir að eigindlegar
rannsóknir fóru að ryðja sér til rúms var umræða
uppi um að vera annað hvort megindlegur
eða eigindlegur. Samkvæmt því er það mesta
fásinna að ætla sér að vera hvort tveggja.
Mark og félagar (2000) velja að skilgreina mat
sem þverfaglegt eða þvergreinalegt athæfi.
Togstreituna telja þeir vera tilkomna af því að
fólk lítur á sig sem annað hvort megindlega
eða eigindlega rannsakendur og getur því
ekki metið gildi mats eða rannsókna nema
það falli undir þann flokk sem það hefur sjálft
skilgreint sig í. Þetta er sérstakt vandamál
hvað varðar mat þar sem matsfólk getur ekki
leyft sér slíka „kerskni” ef vísað er til Worthen
og Sanders (1987). Fetterman (2001) telur að
matsfólk framtíðarinnar þurfí að búa yfir góðri
þekkingu á aðferðafræði, bæði megindlegri og
eigindlegri. Ef til vill má segja að vald matsfólks
komi til með að liggja í góðri þekkingu á
aðferðafræði sem og þekkingu á kenningum
um stofnanaþróun.
Margir telja að þessa togstreitu sem finna má
bæði í mati og öðrum rannsóknum megi rekja
til lífssýnar og mannskilnings viðkomandi
einstaklings. Lífssýn stjórni því hvar við
veljum okkur stað (sjá til dæmis Gunnestad,
1993). Samkvæmt þessari fullyrðingu, sem
bæði Mark og félagar (2000) og Rogers
(1961/1996) vitna til, eigurn við erfitt með að
viðurkenna þekkingu sem ekki fellur að eigin
gildum. Við trúurn því sem fellur að eigin
kerfi eða gildismati. Mark og félagar líta á
megindlega og eigindlega aðferð sem sitthvora
aðferðina, en sem geti bætt hvora aðra upp.
Báðar hafa kosti og galla sem matsaðili verður
að horfa á. Til að komast framhjá vandamáli
togstreitunnar þá hafa þeir valið það sem
kalla má hagnýtt brjóstvit. Byggir það á þvf
að ekki þarf alltaf að vera rökleg formleg
skýring á bak við gerðir og atburði. Jafnframt
er lögð áhersla á hagnýtingu og þann lærdóm
sem hægt er að draga af því sem gert hefur
verið. Hagnýta brjóstvitið sem þeir félagar
leggja til að matsfólk tileinki sér má telja
náskylt siðviti Aristótelesar. Umræðan um
siðvitið (phroniesis) sem næmi fyrir einstökum
kringumstæðum mannlífsins hefur verið að
aukast og má nefna þar nefna Eisner, 2003;
Flyvbjerg, 2001; Field og Macintyre Latta,
2001 sem telja það vera vanreifaða í fræðilegri
umræðu.
Ahyggjuefni matsaðila
Eitt helsta áhyggjuefni matsaðila er hvort
matið, sem þeir hafa verið að framkvæma, sé
örugglega nýtt til að bæta starfsemi eða stefnur
eða hvort matsskýrslum sé stungið upp í hillu
og látnar rykfalla þar. Weiss (1998a) telur að
hægt sé að skipta matsniðurstöðum og nýtingu
þeirra í fjóra flokka.
Nýtanlegar niðurstöður. Til að stofnanir nýti
niðurstöður mats verður það að fullnægja
nokkrum skilyrðum, þau eru meðal annars að:
• þær séu ekki of ögrandi eða að þær skapi
togstreitu innan stofnunar,
• þær krefjist minni háttar breyting,
• umhverfi og stjórnun stofnunar þarf að
vera frekar stöðug.
Ef þessi atriði eru í lagi ein og sér eða saman
er líklegt að niðurstöður séu nýttar.
Hugmyndafrœðileg notkun. Niðurstöður geta
breytt eigin afstöðu þeirra sem stjórna til
stofnunar og fært þeim nýja vitneskju og jafnvel
hugmyndir. Hafi hagsmunaðailar jafnframt
verið þátttakendur í matsferlinu má ætla að
þeir hafi öðlast ákveðna þekkingu á bæði
Tímarit um menntarannsóknir, 1. árgangur 2004