Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2004, Blaðsíða 157

Tímarit um menntarannsóknir, 1. árg. 2004, 155-162
155
Kennaranám og tungutak
Hafþór Guðjónsson,
Kennaraháskóla íslands
Greinin sem hér birtist byggir á doktorsverkefni sem ég varði nýlega við Háskólann í Bresku
Kolumbíu í Kanada. Verkefnið snýst um kennaranám, hvað það feli í sér að læra að kenna.
Aðferðin sem ég beiti er sjálfskoðun. Ég beini athyglinni að eigin vinnu með kennaranemum og þá
sérstaklega tilraunum mínum til að endurskipuleggja námskeið fyrir verðandi raungreinakennara
í ljósi hugmynda sem ég kynntist í náminu vestanhafs. Þegar ég fór að vinna úr gögnunum fann
ég mig knúinn til að spyrja sjálfan mig hvar ég stæði sem fræðimaður. Þessum hugmyndfræðilegu
átökum lyktaði á þann veg að ég varð hallur undir nýverkhyggju sem kennir að maðurinn sé
verkfærasmiður og tunguniálið helsta verkfæri hans. Þegar kennaranám er skoðað í þessu Ijósi
tekur það á sig nýja mynd þar sem tungumálið gegnir lykilhlutverki. í greininni reyni ég að
lýsa þessari mynd og þeim áhrifum sem hún hefur haft á hugsun mína og starfshætti á vettvangi
kennaramenntunar.
Grein þessi snýst um kennaranám, hvað það
feli í sér að læra að kenna. Hún byggir á
rannsókn sem ég gerði á starfi mínu með
kennaranemum í námskeiðinu Kennslufræði
náttúrufræðigreina sem ég hef kennt um
nokkurra ára skeið og er að finna innan
kennsluréttindanámsins við Félagsvísindadeild
Háskóla íslands. Gagnaöflun fór fram veturinn
1999 til 2000 og fólst einkum í því að ég hélt
rannsóknardagbók, tók viðtöl við þátttakendur
og fékk afrit af ritgerðum sem þeir unnu
í námskeiðinu. Rannsóknina vann ég undir
handleiðslu prófessors Gaalen Erickson við
Háskólann í Bresku Kolumbíu og varði hana
í formi doktorsritgerðar í ágúst árið 2002
undir heitinu Teacher learning and language:
a pragmatic self-study (Gudjonsson, 2002)*.
Titillinn endurspeglar viðhorf mín og áherslur:
Eg spyrði saman kennaranám og tungumál og ég
geri þetta undir hatti verkhyggju (pragmatism).
Það var einfaldlega svo að þegar ég fór að
vinna með gögnin mín fannst mér nauðsynlegt
að finna út hvar ég stæði sem fræðiniaður og
rannsakandi; og ég fann mér stað í verkhyggju
eða öllu heldur nýverkhyggju (neopragmatism)
í anda Richard Rortys (1979, 1989, 1998,
1999). Frá sjónarhóli Rortys er veruleiki manna
umfram allt samtöl og talshættir. Mennirnir lifa
í tungumálinu og orðin eru verkfæri þeirra.
Það gefur auga leið að þegar rannsakandi
horfir á mannlífið frá þessum sjónarhóli beinist
athygli hans að talsháttum fólks og þá um leið
spurningunni hvort ríkjandi talshættir séu nógu
góð verkfæri:
í stað þess að spyrja hvort við séum að nálgast
veruleikann eins og hann er f sjálfu sér ...ættum
við að spyrja hvort lýsingar þær á veruleikanum
sem við styðjumst við í athöfnum okkar séu þær
bestu sem við getum ímyndað okkur - bestu
leiðirnar til að ná þeim markmiðum sem þessar
athafnir þjóna. (Rorty, 1998, bls. 6)
Ég gerði þessi orð Rortys að mínum. í grófum
dráttum má segja að doktorsritgerð mín sé
tilraun af minni hálfu til að yrða starf mitt með
nýjum hætti. Þar sem starf mitt er fólgið í því
að kenna kennaranemum að kenna þá felur
þetta í sér að ég er að leggja til að menn skoði
kennaranám á annan hátt en gerist og gengur.
Ef orð okkar eru verkfæri - eins og Rorty
heldur fram - þá hlýtur að skipta máli hvaða
verkfæri við notum og hvemig við notum þau.
I sýn Rortys felst að orðin og talshættirnir
vísi okkur leið en takmarki líka sýn okkar og
möguleika til athafna. Við sjáum veruleikann
Tímarit um menntarannsóknir, 1. árgangur 2004