Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2004, Blaðsíða 125

123
mikilvæg á íslandi og í Bandaríkjunum. Sú
spurning vaknar hvort matsfólk geti skrifað
greinar og jafnvel erindi byggt á gögnum
úr mati sem er til dæmis greitt af þriðja
aðila, opinberri stofnun, félagasamtökum
eða einkaaðila. I tengslum við skólastarf er
menntamálaráðuneytið umfangsmesti einstaki
kaupandi á mati. Spyrja má hvort til dæntis
menntamálaráðuneytið telji sig eiga gögnin eða
hvort eignarhald og höfundarréttur matsfólks á
eigin gögnum sé virtur.
Þeir sem eru metnir
House (1997) bendir á mikilvægi þess að við
mat sé þöglu hópunum gefin rödd. Með þöglu
hópunum er átt við þá hagsmunaaðila sem
matið beinist að en taka ekki beinan þátt í að
ákvarða eða skipuleggja það. Amba (2000) telur
að hagsmunaaðilar sjálfir skilgreini stofnanir
mjög mismunandi, að skilgreiningar þeirra séu
aðstæðubundnar og taki breytingum í tímans
rás. Það sem stofnun/áætlun stendur fyrir hafi
því mismunandi merkingu eftir því hver á í
hlut og á sama hátt geti einstaklingar skilgreint
sig tilheyra mismunandi hagsmunahópum. Má
því ætla að þögli hópurinn sé mismunandi eftir
því hver skilgreinir hann. Amba telur að ef
matsfólk ætli að virða þennan fjölbreytileika
eigi spurningin ekki að snúast um hvort
markmiðum stofnana hafi verið náð heldur
hvernig hagsntunaaðilar upplifa og túlka
markmiðin. Hver tilfinning þeirra sé gagnvart
því sem á sér stað innan stofnunar. Til að þetta
sé hægt bendir Amba á aðferð Guba og Lincoln
(í Amba, 2000) sem er á þá leið að matsfólk
leggi frá fyrstu stundu áherslu á að stuðla að
félagslegum samskiptum hagsmunaaðila. Mat
byggi á samningum og við samningagerðina
sé matsfólk frá fyrstu stundu félagar. I því
felist það viðhorf að líta ekki á hagsmunaaðila
sem upplýsingagjafa heldur sem virka
þátttakendur. Þannig er tryggt að hlustað sé
á rödd hagsmunaaðila, frá því að ákveða
snið matsins til þess að túlka niðurstöður.
Fetterman (2001) hefur þá framtíðarsýn að
þekking á mati og matsaðferðum verði hluti af
þjóðfélagslæsi lýðræðissamfélaga. Mat verði
samstarfsverkefni sem hafi það að markmiði
að leiða til betra samfélags. Donaldson (2001)
telur að framtíðarsýn Fettermans byggist á
algengu viðhorfi meðal matsfræðinga, en bætir
við að aðrir hafi oft ntjög ólfka mynd af
matsfólki. Það líti á matsfólk sem óvininn
sem komi inn í stofnanir með mælitæki sín
og felli dóma, sem ógni jafnvel tilveru og
stöðugleika stofnana. Samkvæmt þeim Guba
og Lincoln (í Amba, 2000) er ekki ólíklegt
að hagsmunaaðilar hafni niðurstöðum mats ef
þeim finnst þeir ekki hafa eignarhald í matinu.
En aðalástæða þess að hafa þá með er þó sú að
það eru þessir sömu aðilar sem eiga og geta
nýtt niðurstöður matsins til að bæta stofnanir
eftir á. í rannsókn sem Thayer og Fine (2001)
gerðu á áhrifum þess að hagsmunaaðilar kæmu
að mati kom í ljós að því betur sem þeir voru
tengdir mati þeim mun meiri líkur voru til þess
að niðurstöður væru nýttar til að bæta starfsemi.
Önnur niðurstaða þeirra Thayer og Fine er að
almennt töldu þær stofnanir sem höfðu farið í
gegnum mat niðurstöður þess vera notadrjúgar
og trúanlegar. Donaldson (2001) varar við því
sem hann kallar ósanngjarnar kröfur til mats.
Hann telur að margir haldi að mat geti svarað
öllum spurningum sem fram koma og að
hagsmunaaðilar verði fyrir vonbrigðum þegar
matið er ekki jafn glæsilegt og þeir vonuðust
eftir. Afleiðingin er að þeir verða jafnvel
bæði reiðir og sárir þegar neikvæð atriði eru
tilgreind í skýrslu.
Amba telur að varnaðarorð þeirra Guba
og Lincoln hafi orðið til þess að margir
metendur hafi breytt vinnubrögðum sínum
í lýðræðisátt og séu meðvitaðri um hlutverk
hagsmunaaðila. Aðferðafræðilega sé afleiðing
þessa hugsunarháttar að ekki sé hægt að fara
með of stöðluð og fyrirfram gefin viðmið í mat.
Viðmiðin verði að mótast að hluta á leiðinni.
Aðferðin er ekki talin vera sú auðveldasta.
Hún byggist til dæmis á því að fólk sé tilbúið
að fella niður vamir sínar og tala opinskátt
saman, að það sé tilbúið að deila valdi og veita
vald. Markmiðið er ekki að fella dóma um
hvemig hafi verið unnið heldur að leita leiða
til að þróa og bæta það sem fyrir er. Guba og
Tímarit um menntarannsóknir, 1. árgangur 2004