Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2004, Blaðsíða 59

57
>að að lesa Gísla sögu Súrssonar bara breytti
mér svolítið á mínum unglingsárum, þegar maður
var að horfa á MTV eða eitthvað svoleiðis, þetta
virkaði eins og svona mótvægi, verður Islendingur.
Eins og að fara á þorrablót, maður „íslenskast" ...
einu sinni fórum við í svona hlutverkaspil ... sem
heitir Askur Yggdrasils og vinur minn leiddi mig
inn í söguþráð Gíslasögu og þegar við vorum
búnir vorurn við búnir að breyta gangi sögunnar.
Eg var einhver persóna sem kom þarna inn í
söguna og var vitnað í þegar Vésteinn var drepinn,
og ég elti árásarmanninn á skíðum og náði honum
og svo drap ég hann og ... Þorgrím nef. Þetta var
alveg stórskemmtilegt.
Onnur leið að sjálfsmynd unga fólksins er að
tengja bókmenntirnar við menningu ungs fólks
í dag og með uppeldisáhrifum að heiman, eins
og virðist hafa átt sér stað hjá Oddv.
Mér finnst Islendingasögumar mjög mikilvægar
... alltaf verið að tala um þessa víkinga sem
bara sigldu um og kváðu rfmur og eitthvað ...
bara lýsingar á villingum ... akkúrat það sem
gerir þær skemmtilegar ... fullkomlega siðblindar
bókmenntir ... manni er kennt þetta, svona skaltu
í rauninni vera ... skáld sem voru í hirðum ...
Þetta var bara eins og með rapparana nú ...
rapparar eru með hirðir í kring um sig, þeir eru
gangsterar ... bara eins og víkingar ... það voru
stríð á milli hirða, eins og gengin eru úti ... ég
held þetta hafi virkað mjög sterkt á mig ... maður
vildi vera svona, þetta voru algjörar fyrirmyndir
... ekkert spes góðar fyrirmyndir ... bara eins
og rokkstjörnur ... Egilssaga er uppáhaldssagan
mín, hann var ... fullkomlega siðblindur ... þegar
— hann fór tilbaka og drap alla ... engin virðing
fyrir mannslífum ... þetta hefur líka persónulega
þýðingu fyrir mig af því að þetta er eitt af því
sem mamma mín (kennari) sagði mér oft frá ... já
ég hef allavega rosalega miklar, sterkar taugar til
þessara bókmennta.
Síðastnefndu dæmin sýna að mögulegt er
að snerta ungt fólk hvort sem er með forn-
bókmenntum eða nútímabókmenntum, þó að
Ijóst sé einnig af viðtölunum að fyrir allt of
marga þá eru þetta frómar bókmenntir sem
ná ekki að snerta eða hafa áhrif á sjálfsmynd
viðkomandi í skóla, þó þær eigi ef til vill eftir
að gera það síðar og séu að þeira mati oft
ómissandi hluti af skólanámi íslendinga.
Samantekt og umræða
Að lokum verður leitast við að draga
saman niðurstöður og setja þær í fræðilegt
og menntunarlegt samhengi. Fyrst var spurt
hvernig orðræðan um hið íslenska og hið
hnattræna birtist í sjálfsmyndum ungs fólks?
Hvar í tilverunni ungt fólk staðsetur sjálft
sig nú og til framtíðar? Ráðandi orðræða
grunnskólanemanna var að kenna sig við
sitt nánasta umhverfi, Reykjavík eða tiltekið
bæjarhverfi eða stofnanir eins og íþróttafélag.
Þeir sem sögðust vera Islendingar voru helst
þeir sem voru aðfluttir af landsbyggðinni eða
erlendis frá. Fyrir aðra grunnskólanema var
það að vera Islendingur ekki mikilvægt og
heimsborgarinn var ekki í augsýn. Orðræða
framhaldskólanemanna virðist endurspegla
afstæðari hugsun: Þeir eru Islendingar, aðallega
þegar þeir eru í útlöndum eða þegar við erum
að keppa í einhverju, en stundum eru þeir fyrst
og fremst Reykvíkingar eða Vesturbæingar
og nokkrir heimsborgarar líka. Orðræða
háskólanemanna var skýrust. Þeir segjast vera
frá þeim bæ sem þeir ólust upp í, en einnig
Islendingar. Evrópuvæðing og hnattvæðing er
mjög raunverulegur hluti af orðræðunni, ýmist
sem jákvætt, neikvætt, eða hlutlaust fyrirbæri.
Það kom þægilega á óvart hve fáir upplifa
eiginleg átök á milli staðbundinnar, íslenskrar,
evrópskrar eða alþjóðlegrar sjálfsmyndar.
Orðræðan um sjálfsmyndir og þjóðarímyndir
endurspeglar bæði það sjónarmið að
persónuleikinn sé óbreytanlegur eða breytist
lítið, og hitt að sjálfsmyndin sé að hluta
sjálfsvalin og fljótandi: nú sé flott að vera svona
eða hinsegin Islendingur eða heimsborgari og
þá sé hagkvæmt að skilgreina sig þannig. Því
má segja að hugmynd manngildisstefnunnar um
heildstæða sjálfsmynd sé álíka lifandi í hugum
viðmælenda og hugmynd póststrúktúralista um
fljótandi og óstöðugt sjálf, sem breytist eftir
hagsmunum, orðræðu og valdatengslum.
Það er greinilega ráðandi orðræða meðal
nýbúanna að þeir upplifi sig á jaðrinum, finni
sig útilokaða frá íslenskri menningu eða sveiflist
á milli staðbundinnar menningar og upp-
runamenningar, eins og algengt er í erlendum
Tímarit um menntarannsóknir, 1. árgangur 2004