Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2004, Blaðsíða 58

56
flestir líta á sig sem íslendinga, sumir telja
óhjákvæmilegt að þeir verði það alltaf á
meðan aðrir velja að vera íslendingar af því
það sé hagkvæmt eða flott. Ráðandi orðræða
nýbúanna er einnig mjög einsleit, að þeir geti
varla orðið íslendingar, þó þeir séu íslenskir
ríkisborgarar. Flestir skilgreina sig ákveðið
út frá menningu upprunalandsins, en nokkrir
hafna upprunamenningunni án þess að telja sig
íslenska og virðast fara á mis við þá samkennd
sem þjóðarsjálfsmyndin eða þjóðarvitundin
veitir.
Er samræmi á niilli orðræðunnar um
sjálfsmyndina og þjóðarímyndina?
Viðmælendur voru m.a. spurðir um hvað
þeir lesi helst, hvort það skipti máli hvort
bækur séu íslenskar eða erlendar, hvort þeim
finnist mikilvægt að lesa íslendingasögur
eða íslenskar bókmenntir í skólum og hvaða
merkingu það hafi helst fyrir þá miðað við
annað lesefni. Ráðandi orðræða var á þann veg
að það væri mikilvægt að kenna um íslenskar
bókmenntir og íslendingasögurnar í skólum.
Nýbúamir lögðu meiri áherslu á tungumálið
og að bókmenntirnar væru val fyrir þá sem
hafa áhuga.
Sumir viðmælenda gerðu greinarmun á
mikilvægi þess að kenna íslenskar bókmenntir
eða íslendingasögurnar fyrir íslenska menningu
annars vegar og fyrir sig persónulega hins
vegar, sem líta má á sem einkenni firringar eða
rótleysi eða skorti á samkennd (McCarthy o. fl.
2003). Dæmi um slíkt svar er eftirfarandi frá
háskólanemanum Hönnu:
Já mér finnst mjög mikilvægt að fólk kynnist
þessum sögum (Islendingasögum) ... ég meina
þetta er einhver merkasta bókmenntaarfleifð
Islendinga ... Mér finnst þetta bara svona brilliant
sögur margar og það er alveg fáránlegt að lesa
þetta ... mér finnst það alveg þess virði að héma
... þvæla fólki í gegnum þær. Hvort sem því líkar
betur eða verr. ... Nei, ég get ekki sagt að þær hafi
haft persónulega þýðingu fyrir mig.
Aðrir lögðu áherslu á að þjóðarremban væri
full mikil fyrir sinn smekk en fundu eitthvað
annað sem höfðaði til þeirra persónulega:
Það hefur verið mikið kennt af sögulegum
skáldsögum, þær eru alltaf að vitna í Islandssöguna
og sérstaklega í sjálfstæðisbaráttuna, þetta hefur
náttúrulega verið aðal issjúið á þessari (síðustu)
öld, hjá öllum rithöfundum. Það hefur verið
rosalegur rembingur í gangi... og ég held samt að
það mætti alveg passa sig, að íslendingar fari ekki
að halda að þeir séu einhverjir heimsmeistarar í
öllu bara ... Mér finnst allt svona þjóðemis, ekkert
rosalega eftirsóknarvert ... Mér finnst þó maður
eins og Halldór Laxness sem listamaður hafa
mikla persónulega þýðingu fyrir mig ... af því
hann fór út og gerði hlutina. Það eru frekar svona
hlutir sem mér finnst hafa þýðingu fyrir ntig, hann
var svona góð fyrirmynd.
En hvað með nútímabókmenntirnar, ná þær
betur til sjálfsmyndar þessa unga fólks?
Sumar nýjar bækur eru ekkert síður fjarlægar
eða óaðgengilegar en íslendingasögurnar.
Algengast var að fá blönduð svör, þar sem hluti
bókmenntanna fellur viðkomandi vel en hluti
er óaðgengilegur. Heyrum í Stefáni:
Það sem fer svona nett í pirrurnar á mér em
íslenskir höfundar ... sem eru ofboðslega mikið
að vera flippaðir og miklir listamenn ... svona
yftrborðskenndir, týpískir klisjulistamenn. Eins
og'? Mikael Torfason, hann fer ofboðslega í
taugarnar á mér. Eg veit ekki af hverju. Það var
fínt að tala við hann. En framsetningin og svona
suddalegheitin, mér fannst hann ganga svolítið
of langt, ég er kannski bara svona gamaldags ...
Við eigum alveg ofboðslega marga góða penna
og íslensk bókmenntaflóra er bara frábærlega víð.
Við erum með fallegar og dramatískar bækur eins
og eftir Einar Má ... afflúans hvereinasta bók. Svo
erum við komin með frábæran glæpasagnahöfund,
Arnald ... hinn íslenska John Grisham ... frábæra
höfunda eins og Sjón og Braga Ólafs og Andra
Snæ, sem er náttúrulega bara snillingur ... Ég hef
lesið minna af þessurn höfundum sem eru í dag,
Hallgrím Helgason að vísu og Sjón, þó það hafi
farið svolítið fyrir ofan garð og neðan, átt svolítið
erfitt með að lesa hann ... þetta var bókin Auguþín
sáu inig það var engin leið fyrir mig að skilja það,
ég var reyndar bara 17 en ég gafst upp ... Þetta er
einhver súrrealismi, ég veit ekki alveg hvað hann
er að fara með það.
Fornbókmenntirnar gátu haft verulega persónu-
lega þýðingu og orðið hluti af sjálfsmynd
viðkomandi. Stundum virðist kennsluaðferðin
hafa skipt sköpum eins og hjá Stefáni:
Tímarit um menntarannsóknir, 1. árgangur 2004