Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2013, Síða 78

Guðný Guðbjörnsdóttir
það sem nú kallast styðjandi kvenleiki eða
kvenska (Gyða Margrét Pétursdóttir, 2012).
í þriðja lagi má nefna þá sem telja órétt-
látt og misvísandi að nota viðmið 20. aldar
um jafnrétti við túlkun rits frá 18. öld.
Túlkun sem leggur áherslu á að kynin bæti
hvort annað upp er flokkuð hér, sbr. t.d.
áðurnefnt sjónarmið Jane Roland Martin
(1985), að menntun Sophie hafi mikil-
vægu hlutverki að gegna fyrir Emile og
fyrir menntakenningu Rousseaus þrátt
fyrir allt. Einnig má nefna sjónarmið Luce
Irigaray (1985) sem kemur Rousseau til
varnar á grundvelli hugmynda sinna og
mismununarfemínismans um kynjamis-
mun, að hann sé næmur á kynjamismun.
Hugmyndin um að hjónin ættu að bæta
upp hæfileika hvort annars þykir öðrum
þó ekki boðleg þar sem það halli of mikið á
konur (Lange, 2002, bls. 5).
Þar sem þessar hugmyndir þykja ekki
sannfærandi fyrir þá heildarhugsun sem
Rousseau vildi koma á framfæri í verkum
sínum um frelsi, réttlæti, siðfræði og nýjan
samfélagslegan sáttmála hefur sú spurning
vaknað hvort túlka megi Einile Rousseaus
á djúpstæðari hátt með því að líta til fleiri
verka hans, eins og framhaldsritsins Emile
og Sophie (1994) og til skáldsögu Rousseus
Julie, or the new Héloise (1997) sem fjallar
um ástina, hjónabandið og fjölskylduna.
Susan Moller Okin (2002) hefur sýnt fram á
að ef litið er á þessi rit í heild sé ekki aðeins
ljóst að örlög kvenpersóna Rousseaus eru
dapurleg, hvort sem litið er til Sophie eða
Julie, heldur sé ljóst að ætlunarverk hans
með menntun Emiles tókst ekki heldur að
öllu leyti. Markmiðið að gera hann að nátt-
úrulegum sjálfstæðum karlmanni náðist,
en ekki það að gera hann að eiginmanni,
föður og siðferðilega ábyrgum borgara.
Hvorki Sophie né Julie náðu að samsama
sig hinu tvíþætta eðli sínu og hlutskipti að
vera bæði heilar og heiðvirðar eiginkonur
og að vera aðlaðandi og tælandi og vegna
sinnar takmörkuðu menntunar að vera al-
gjörlega háðar mati annarra á þeim sjálf-
um. Þær hlutu báðar dapurleg örlög: „Ro-
usseau leyfir karlmanninum að minnsta
kosti að verða annaðhvort einstaklingur
eða siðaður borgari. Hann leyfir konunni
hvorugt" (Okin, 2002, bls. 110).
Ut frá þessari túlkun tókst Rousseau
ekki það ætlunarverk sitt að ala upp heil-
steypta einstaklinga og siðaða borgara.
Taka má þá niðurstöðu enn lengra og
spyrja hvað vaki fyrir Rousseau með því
að láta sína eigin kenningu ekki ganga upp
í sínum eigin verkum. Skipbrot persón-
anna hljóti að kalla fram spurningar um
aðra valkosti, annars konar menntun og/
eða annars konar samfélag. Var hann þá
að segja að ekki væri hægt að mennta heil-
steypta einstaklinga í spilltu samfélagi,
eða að það væri þjóðfélagið sem réði úr-
slitum en ekki menntunin? Því er alls ekki
víst að Rousseau hafi talið að hefðbundið
karlveldi hans tíma, með konurnar inni á
heimilunum, væri framtíðin. Ef til vill hafi
Rousseau í raun verið að boða nýja sýn
á samfélagið fyrir konur líka með því að
láta hugmyndir sínar alls ekki ganga upp.
Nýja sýn á karlmennsku og kvenleika
sem krafðist annars konar menntunar og
samfélags. Ef til vill var hann að benda á
að konur yrðu sjálfar að verða nýtt upphaf
að pólitísku afli, sem ætti eftir að nýtast
í þeirri stjórnmálabaráttu sem þyrfti að
heyja, ekki síst þeirra vegna (Morgenstern,
1995).