Orð og tunga - 01.06.1997, Side 52

40
Orð og tunga
Heimildardæmi Ritstjórnardæmi Málshættir
1023 710 238
52% 36% 12%
Tafla 1: Fyrirferð þriggja dæmategunda í stafkaflanum b í orðabók Blöndals
Og út frá þessum tölum má leika sér að því að áætla hversu mörg notkunardæmi af
hverri tegund um sig séu í allri bókinni. Utkoman er þessi:
Heimildardæmi Ritstjómardæmi Málshættir
u.þ.b. 15.000 u.þ.b. 10.400 u.þ.b. 3.500
Tafla 2: Áætluð fyrirferð þriggja dæmategunda í orðabók Blöndals
Það sem hér vekur athygli, fyrir utan það hversu málshættir eru áberandi í textanum, er
það að heimildardæmi skuli hafa yfirhöndina gagnvart ritstjórnardæmum, sérstaklega
með tilliti til þess að um tvímála orðabók er að ræða.
3.1 Heimildardæmi.
Heimildardæmi gegna margs konar hlutverki og skipa sér með ýmsum hætti í orða-
bókartextanum. Meginhlutverkið er að staðfesta tiltekið efnisatriði, vitna t.d. um
ákveðna merkingu eða merkingarafbrigði.
Stundum hefur dæmið beinlínis að geyma skýringu eða skilgreiningu á því hugtaki
sem orðið vísar til (umfram merkingarskýringu bókarinnar):
blásturs-járn [...] raat, nysmæltet Jæm: Blástursjám varþað kallað, er
fyrst rann saman í hnött eða hellu fyrir afli smiðjunnar (ÞThLýs. II. 236)
1 buðlungur [...] — 2. Fiske opstablede til Törring paa en særlig Maade:
h. er fiskahlaði þannig úr garði gerður, að fiskarnir eru látnir standa á
hnökkunum og ná saman með sporðana; þornafiskar mceta vel íbuðlungum
(ÓDav.)
Algengara er þó að staðfestingin sé fólgin í notkun orðsins eins og hún birtist í
dæminu. í lýsingu orðsins ból er 3. liður bundinn merkingunni ‘hellir’:
— 3. (hellir) naturlig Hule, is. om saadanne, der kan anvendes til Op-
holdssted for Faar: þar erufram með fljótinu óteljandi ból eða hellar, og
heita þar Þverárhellar (ÞThLfr. III. 156)