Orð og tunga - 01.06.1997, Page 71

Ásta Svavarsdóttir: Innri skipan orðsgreina
59
á rómverskum tölum, arabískum eða bókstöfum, segir notanda lítið sem ekkert um það
á hvers konar eiginleikum liðskiptingin byggist eins og sjá má með því að bera saman
innri skiptinguna í aðalliðunum fimm. Þannig er t.d. svipuð skýring við A.I.2.g og við
D.3 og liðirnir sem merktir eru bókstafstáknum undir A.1.2 eru svipaðs eðlis og þeir
sem merktir eru með arabískum tölum undir C.
Hér verður ekki farið nákvæmlega í innbyrðis röð dæma í dæmabálkinum en vert
er að benda á að honum er ekki liðskipt til samræmis við sjálfa sagnlýsinguna. Raunar
er efnisskipan innan bálksins afskaplega laus í sér sem gerir það að verkum að þessi
hluti flettunnar, rúmlega tveir dálkar þéttsetnir dæmum, verður afar óaðgengilegur.
Meginhluta dæmanna er raðað í stafrófsröð en þar fyrir framan eru allmörg dæmi sem
standa utan stafrófsraðarinnar. Ástæðan er væntanlega sú að röðin miðast við fylgiorð
sagnarinnar en í þessum fyrstu dæmum er ekkert slíkt orð sem hægt er að raða eftir. Eigi
að síður eru ,jöðunarorðin“ af ýmsu tagi, oft ögn sem fylgir sögninni eða forsetning
sem getur verið misnátengd henni en einnig andlög í föstum orðasamböndum (sjá dæmi
í töflu).
5 Samantekt
Af framangreindri lýsingu á mismunandi flettum úr orðabók Sigfúsar Blöndals má ráða
að innri skipan orðsgreina getur verið allbreytileg— við getum kallað það sveigjanleika
eða skort á reglufestu eftir atvikum. í sumum flettum er engin liðskipting, margar greinar
hafa einfalda skiptingu í tölusetta liði og í stærri flettum er lýsingin víða lagskipt. Þá
er greininni fyrst skipt í tvo eða fleiri meginhluta, þeim aftur í smærri liði og þannig
áfram allt uppí fjögur lög. Efnisskipanin ræðst víðast hvar af tilbrigðum í merkingu
orðsins en oft koma þó aðrir eiginleikar einnig við sögu, einkum formleg og setningarleg
einkenni. Skilin á milli mismunandi flokkunaratriða eru ekki skörp og þannig má víða
sjá dæmi þess að í orðsgreinum með tiltöluleg flókna byggingu fylgist lagskiptingin og
eðli flokkunarþáttanna ekki að.
Tákn sem notuð eru á mörkum orðsgreinahluta, bókstafir og tölur, sýna skilin og
gefa vísbendingu um það hversu lagskipt viðkomandi fletta er. Samanburður á einstök-
um liðum lagskiptra orðsgreina innbyrðis og ekki síður samanburður á mismunandi
orðsgreinum sýnir að táknin, sem notuð eru til að marka skil liðanna, gegna ekki föstu,
fyrirframákveðnu hlutverki. Þau segja því ein sér ekkert um eðli skiptingarinnar, hvort
hún ræðst af merkingu, formlegum eiginleikum, hvoru tveggja eða jafnvel hvorugu.
Þetta kemur skýrt fram af dæmunum hér að framan. í hverju tilviki virðist gripið til
eins mikillar lagskiptingar og þá um leið eins margra gerða af táknum og þurfa þykir í
hverju tilviki.
Leturbreytingar styðja efnisskipaninaað ákveðnu marki. Flettiorð svo og bókstafa-
og tölutákn fremst í liðum eru feitletruð og feitt letur vísar því á upphaf orðsgreina
og skil innan þeirra. Leturbrigði eru þó takmörkuð. Þannig greinir skáletur og beint
á milli íslensku og dönsku, þ.e.a.s. á milli málsins sem lýst er og skýringamálsins, en
hins vegar eru skilin milli ýmiss konar orðskipana, orðasambanda og notkunardæma
óljós því allt slíkt er skáletrað og engin formlegur greinarmunur gerður þar á.