Orð og tunga - 01.06.2016, Side 13

Þorsteinn G. Indriðason: Á mörkum afleiðslu og samsetningar? 3
Efnisskipan er á þá leið að í 2. kafla verður fjallað um afleiðslu,
samsetningu og mörkin þar á milli. Í 3. kafla verður fjallað nánar um
orð líka liði, mögulega kerfisvæðingu þeirra og tengsl við aðskeytislíki.
Í 4. kafla verða kynnt til sögunnar ýmis próf sem ætlað er að skera úr
um hver sé helstur munur á orðum, orðlíkum seinni liðum og við-
skeytum. Í 5. kafla koma fram helstu niðurstöður.
2 Um afleiðslu, samsetningu og mörkin þar á
milli
2.1 Inngangur
Þótt málfræðingar séu yfirleitt sammála um að gera verði skýran
grein ar mun á afleiðslu og samsetningu þá koma í mörgum málum
fyrir orðliðir sem vissulega eru bundnir en hafa ýmis orðleg einkenni
sem gera þá líkari sjálfstæðum orðum en aðskeytum (viðskeytum
og forskeytum). Þetta á við um íslensku eins og kom fram í (1) hér
á undan. Þótt margt af því sem sagt er hér um samsetningu og af-
leiðslu séu að nokkru leyti sjálfsagðir hlutir þá er nauðsynlegt fyrir
framhaldið að skýra vel muninn þar á milli til þess að geta fjallað með
góðum hætti um ýmis markatilvik seinna í greininni. Köflunum hér á
eftir um afleiðslu og samsetningu er því ekki ætlað að vera tæmandi
enda slíkt ekki í boði í grein af þessu tagi. Hér verður fyrst fjallað um
helstu einkenni afleiðslu (í 2.2) og samsetningar (í 2.3). Í 2.4 verða
rædd mörk afleiðslu og samsetningar og sérstaklega teknir fyrir
áherslu forliðir til þess að varpa ljósi á þau mörk en áhersluforliðir
virð ast hvorki tilheyra flokki hefðbundinna forskeyta né sjálfstæðra
orða.
2.2 Afleiðsla
2.2.1 Almennt
Tvö höfuðferli afleiðslu eru forskeyting og viðskeyting. Hefðbundnar
skilgreiningar á forskeyti og viðskeyti er hægt að lesa í ýmsum hand-
bókum. Þannig skilgreinir Höskuldur Þráinsson (1995:52) forskeyti
sem litla orðhluta „sem skeytt er framan á orð til þess að mynda ný“
og viðskeyti sem orðhluta „sem notaðir eru til þess að leiða eitt orð
tunga_18.indb 3 11.3.2016 14:41:07