Orð og tunga - 01.06.2016, Page 22

12 Orð og tunga
það hvort þessir orðliðir séu einnar gerðar eða hvort þeir séu með
einhverjum hætti ólíkir. Þessi umræða hefur svo verið tengd fyrir-
bærum eins og aðskeytislíkjum og kerfisvæðingu.
Kerfisvæðing kemur inn í þetta þannig að gert er ráð fyrir að að-
skeytislíki séu kerfisvædd og að kerfisvædda afbrigðið og sjálfstæða
orðið lifi hlið við hlið í nútímamálinu, sbr. Ascoop og Leuschner
(2006) og Kenesei (2007). Það að þessir liðir séu kerfisvæddir er
reynd ar skilyrði fyrir því að kalla þá forskeytis- eða viðskeytislíki.
Arcodia (2012:384, sjá einnig Goethem 2008) fjallar um áhersluforliði
í hollensku og lýsingin á vel við liðina í íslensku. Arcodia heldur því
fram að þessir liðir séu kerfisvæddir frá sjálfstæðum orðum og af
þeim sökum forskeytislíki:
[…] given that the evolution of lexemes as Du[tch] pis and
poep into prefi xoids with an intensifying meaning is interpre-
ted by this author as grammaticalization, involving (gradual)
loss of lexical meaning and expansion of host classes, i.e. new
semantic classes of host words [...] (Arcodia 2012:384)
Meibauer (2013) hefur á hinn bóginn verið nokkuð fráhverfur því
að notast við hugtakið aðskeytislíki og heldur því fram í sambandi
við áhersluforliði í þýsku að sjálfstæðu orðin, sem þar eru notuð, séu
ekki aðskeytislíki heldur sjálfstæð orð sem fengið hafi aukið merk-
ingarhlutverk.
Ascoop og Leuschner (2006:245–246) telja upp nokkur atriði sem
ein kenna aðskeytislíki og skilja þau frá sjálfstæðum orðum. Í fyrsta lagi
lifa aðskeytislíki og samsvarandi sjálfstæð orð hlið við hlið í málinu;
það virðist vera skilyrði fyrir því að hægt sé að kalla viðkomandi liði
aðskeytislíki. Dæmi úr íslensku er mismunandi notkun liðarins grút- í
grútar-vinnsla (no.) og grút-spældur (lo.). Í fyrra dæminu er orðið notað
í eiginlegri merkingu en í seinna tilvikinu til áherslu og er erfitt að
ímynda sér að einhver merkingartengsl séu á milli áhersluforliðarins
og seinni liðarins. Í öðru lagi getur aðskeytislíkið haft víðari og óhlut-
stæð ari merkingu en sjálfstæða orðið og gegnt hlutverki mynd lík ing-
ar, sbr. áhersluforliðinn gufu- í gufu-ruglaður. Í þriðja lagi eru að skeyt-
islíki, og þá sérstaklega viðskeytislíki, í fyllidreifingu við að skeyti,
þ.e. ekki eru til aðskeyti sem hafa nákvæmlega sama hlut verki að
gegna og aðskeytislíkin. Loks geta aðskeytislíki svo tengst ólíkum
grunnorðum (e. serial) og geta þau af þeim sökum verið mjög virk.16
16 Ekki er með öllu ljóst hvernig áhersluforliðir í íslensku falla að þessari lýsingu á
virkni. Í nýlegri rannsókn á um 50 áhersluforliðum kemur fram að virkasti for-
tunga_18.indb 12 11.3.2016 14:41:08