Orð og tunga - 01.06.2016, Side 43

Þorsteinn G. Indriðason: Á mörkum afleiðslu og samsetningar? 33
4.8.4 Langdræg brottföll
Þau brottföll, sem skoðuð hafa verið í 4.8.2 og 4.8.3, hafa bæði verið
það sem hægt er að kalla „skammdræg“, þ.e.a.s. engum liðum hefur
verið skotið inn á milli hinna hliðskipuðu samsetninga. Þau sýna ekki
mun á milli sjálfstæðra orða og orðlíkra seinni liða. Ein leið til þess að
leiða fram mun á orðum og orðlíkum liðum er að kanna hvort hægt er
að skjóta inn liðum milli samsetninganna, bæði þegar um afturvirkt
og framvirkt brottfall er að ræða. Ganga slík innskot betur þegar í
hlut eiga sjálfstæð orð en orðlíkir liðir eða er enginn munur á þessum
teg undum að þessu leyti?
Fyrst verður innskotið prófað á afturvirkt brottfall með sjálfstæð-
um orðum og orðlíkum liðum og því næst innskot með framvirku
brottfalli. Afturvirka brottfallið með sjálfstæðum orðum kemur fyrst
og er innskotið skáletrað, sbr. (39):
(39) a. Elín var bæði handbolta- og fótboltaþjálfari hjá Fram
b. Elín var bæði handbolta- en þó einkum fótboltaþjálfari
hjá Fram
c. Elín var bæði handbolta- en þó einkum og sér í lagi
fótboltaþjálfari hjá Fram
Þessi langdræga hliðskipun virðist ganga ágætlega með sjálfstæðum
orðum en hvað með orðlíka liði? Fyrst koma dæmi um afturvirkt
brott fall í (40):
(40) a. Guðrún var Norðurlanda- og Evrópubúi í hjarta sínu
b. Guðrún var Norðurlanda- en þó einkum Evrópubúi í
hjarta sínu
c. Guðrún var Norðurlanda- en þó einkum og sér í lagi
Evrópu búi í hjarta sínu
d. Fisk- og kjötmeti fannst honum best
e. Fisk- en þó einkum kjötmeti fannst honum best
f. Fisk- en þó einkum og sér í lagi kjötmeti fannst honum
best
g. Aðhalds- og sparsemi var Guðmundi í blóð borin
h. Aðhalds- en þó einkum sparsemi var Guðmundi í blóð
borin
i. Aðhalds- en þó einkum og sér í lagi sparsemi var Guð-
mundi í blóð borin
tunga_18.indb 33 11.3.2016 14:41:10