Orð og tunga - 01.06.2016, Síða 78

68 Orð og tunga
gæti hugsast að Sighvatur hafi smíðað seinni liðinn -sekja sjálfur til að
þóknast bragarhættinum eins og eftirfarandi jafna sýnir.
(7) lo. miðr : no. miðja
lo. sekr : no. X; X = sekja
Úr því að til eru orðapör eins og lo. miðr og no. miðja mætti taka lo.
sekr og mynda af því nýtt nafnorð sem er sekja.
2.3 Orðsifjabækur og upprunaskýringar
Ekki kemur á óvart að uppruni orðsins sekja sé talinn tengjast lýs ing-
arorðinu sekur. Í Íslenskri orðsifjabók er það nefnt í flettunni um lýs ing-
arorðið: „Af sekur er leitt no. sekja kv. ‘deila’, sbr. gotn. sakjo og fhþ.
seckea, so. sekja ‘dæma sekan, sekta’“ (Ásgeir Blöndal Magnússon
1989:803). Það má vera að Ásgeir hafi stuðst við orðsifjabók Jans de
Vries (1962:469) sem nefnir nafnorðið sekja og merkinguna ‘deila’ (þý.
„‘streit’“). Þessar orðsifjabækur sýna hvorki dæmi úr textum né vísa
til heimilda. Ætla má að de Vries hafi heimild úr fornmálinu því að
bók hans er miðuð við forna norrænu. Ásgeir hefur bæði fornt mál og
nýtt undir en í þessu tilviki nefnir hann ekki aldur heimildar.
Að baki þessum orðum liggur frumgermönsk sterk sögn af 6.
hljóð skipta röð, frg. *sakan ‘deila, ákæra’, sem varðveitt er bæði í
got nesku og vesturgermönskum málum (gotn. sakan, fs. sakan, fhþ.
sachan, fe. sacan).2 Af henni er leitt nafnorðið sök (frg. no. *sakō- kv.
‘deila, dómsmál’ > OS saka, OHG sahha, fe. sacu og físl. sǫk) og svara
tengsl þessara orða þá til sambands sterku sagnarinnar fara og kven-
kyns orðsins fǫr.3 Í vesturgermönskum málum er að auki til sterkt
kven kynsorð með j-viðskeyti, frg. *sakjō-, sem varð að fe. sæċċ ‘átök,
deil ur’ og fhþ. seck(e)a ‘deila’. Á hinn bóginn beygist gotneska orðið
sakjō ‘deila’ veikt (< frg. *sakjōn-). Af því orði er aðeins varðveitt þf.ft.
sakjons, sem er þýðing á gr. μάχη (Streitberg 2000b:115). Íslenska orðið
sekja svarar til gotneska orðsins að forminu til.
Á þessum upplýsingum og orðum Ásgeirs hér að framan er sá
2 Upplýsingar um germönsku orðin í þessari efnisgrein eru fengnar frá Bjorvand og
Lindeman (2000:753) og Seebold (1970:383–385).
3 Nýlegar orðsifjabækur telja veiku sögnina saka (þt. sakaði) ýmist leidda af sterku
sögninni *sakan (Kroonen 2013:424) eða nafnorðinu *sakō- (Bjorvand og Lindeman
2000:753). Þar er ekki nefnt að sterka sögnin hafi hugsanlega flust yfir til veikrar
beygingar í íslensku eins og fleiri sagnir af 6. hljóðskiptaröð (t.d. gala, þt. gól →
gala, þt. galaði).
tunga_18.indb 68 11.3.2016 14:41:13