Orð og tunga - 01.06.2016, Qupperneq 86

76 Orð og tunga
(1925:35) sem telur beyginguna orðna að mestu eða öllu leyti j-lausa á
14. öld. Um þetta vitnar t.d. j-lausa orðmyndin þf.et.kk. sekan (AM 226
fol., um 1350–1360 (ONP)). Í (16) eru breytingarnar á eintölubeygingu
karlkyns og hvorugkyns sýndar til glöggvunar:
(16) KK. HK.
nf. sekr sekt
þf. sekjan → sekan sekt
þgf. sekjum → sekum sekju → seku
ef. seks seks
Dæmasafn orðabókar Árnanefndar sýnir að í fornum textum er lo.
sekr oftast notað um dæmdan eða sekan mann, mun oftar um karla en
konur, en er þó ekki bundið við að vísa til mennskra manna. Í dæmi
(17) vísar nf./þf.et.hk. sekt til fjár hins seka manns, sbr. no. sektar fé ‘fé
fjör baugsmanns eða skógarmanns sem gert er upptækt við fé ráns-
dóm’ (Grágás 1992:554).
(17) a. at eigi er sect feit þeirra
(ONP; GrgKonI 9411 [um 1250])
b. tel ek sekt fé hans
(ONP; NjR1908 16025 [um 1300–1325])
Því hefur hvorugkynsbeyging verið til og ekkert því til fyrirstöðu að
sjá fyrir sér þgf.et.hk. *sekju (fé). Forsetningin at hefði getað stýrt þeirri
orðmynd í forsetningarliðnum *at sekju og einnig má túlka orða sam-
bandið at ósekju þannig að þar stýri fs. at þágufalli eintölu hvorugkyns
af lo. ósekr. Eftir að j-lausa myndin þgf.et.hk. óseku varð til hefur eldra
tilbrigðið ósekju þá lifað áfram til okkar daga í þessu fasta orða sam-
bandi. Það samrýmist alþekktri hegðun beygingartilbrigða að áhrifs-
breytingu lokinni sem m.a. er gerð grein fyrir í fjórðu reglu Kuryło-
wicz (1945–1949) um eðli áhrifsbreytinga. Samkvæmt henni má búast
við að ný hliðarmynd taki við aðalhlutverki en eldri orðmyndin geti
lifað áfram í aukahlutverki, m.a. í föstum orðasamböndum.
Þessi hugmynd hefur þann kost að hún er óháð no. ósekja. Engar
heimildir eru um nafnorðið úr fornu máli utan þessa forsetningarlið-
ar og erfitt að útskýra merkingu orðasambandsins út frá því. Ef
orða sam band ið inniheldur lo. ósekr er auðveldara að gera grein fyrir
merk ing unni. Físl. at ósekju hefur þá merkt ‘að óseku’ sem túlka mætti
tunga_18.indb 76 11.3.2016 14:41:14