Orð og tunga - 01.06.2016, Síða 89

Guðrún Þórhallsdóttir: Tvíræða orðasambandið að ósekju 79
ir sér no. heilbrigða sem hafi merkt ‘það að vera heilbrigður’ enda þótt
no. heilbrigði sé betur þekkt úr íslenskri málsögu.10
Út frá þessum upplýsingum einum mætti giska á að starfs menn
orðabókar Árnanefndar hefðu lesið no. heilbrigða út úr forsetningar-
liðnum með heilbrigðu, sbr. jöfnuna í (20).
(20) með blíðu : no. blíða
með heilbrigðu : X; X = no. heilbrigða
Þar eru nefnilega ekki birt önnur dæmi um þetta nafnorð en for setn-
ing ar liðurinn. Nafnorðið heilbrigða er heldur ekki auðfundið í öðr-
um uppflettiverkum um íslenskt mál. Það er ekki fletta í orðabók
Fritzners (1886–1896) eða Cleasbys og Guðbrands (1957) og ekki í
Lexi con poeticum (1931). Það er ekki skráð í Íslenska orðabók (2007) eða
orða bók Sigfúsar Blöndal (1920–1924) og dæmi um það er ekki held ur
að finna í Ritmálssafni.
Hins vegar skráir viðaukabindi Fritzners (1972:146) no. heilbrigða
og vísar á eitt dæmi í norsku fornbréfi frá 1433 þar sem orðmyndin
hælbrygdho (DN 3:519; bréf 72244) er líklega túlkuð sem eignarfall af no.
heilbrigða.11 Einnig kemur no. helbryghdha fyrir í fornsænskum heim-
ildum og þar hefur orðmyndin helbryghþo líka verið notuð sem at-
viks orð og lýsingarorð (Söderwall 1884–1890:479–480). Það segir sína
sögu um tvíræðni orðmyndarinnar heilbrigðu að Söderwall treyst ir sér
ekki til að skera úr um hvort greina eigi þessa stirðnuðu þágu falls-
mynd sem hvorugkyn eintölu lo. helbryghdher eða þágufall kvenkyns-
orðsins.
Skortur á íslenskum heimildum um no. heilbrigða gæti mælt með
því að túlka forsetningarliðinn með heilbrigðu í íslenskum texta þannig
að þar sé þágufall eintölu hvorugkyns af lýsingarorðinu heilbrigðr.
Það er þó ekki eina röksemdin. Í seðlasafni orðabókar Árnanefndar
eru þrjú dæmi þar sem fs. með stýrir þolfalli eintölu hvorugkyns í
forsetningarliðnum með heilbrigt; sjá eitt þeirra í (21).
(21) kom skip af Noregi med heilbrigt til Islandz
(ONP; Annálar, AM 420 c 4°, 2916 [um 1575–
1600])
10 Dæmi um no. heilbrigði eru í Ritmálssafni allt frá Nýja testamenti Odds Gott skálks-
sonar (1540). Fritzner (1886–1896, 1:756) vísar á eitt eldra dæmi frá 1460 í norska
fornbréfasafninu, þ.e. þgf.et.kv. hæilbrigde sinne (DN 5:597; bréf 8257).
11 Ég er þakklát Haraldi Bernharðssyni og Jóni Axel Harðarsyni fyrir að rýna með
mér í þett a norska dæmi.
tunga_18.indb 79 11.3.2016 14:41:14