Morgunblaðið - 01.02.2018, Síða 26

26 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. FEBRÚAR 2018
Renndu við hjá okkur
í Tangarhöfða 13
FAI varahlutir
Ódýrari kostur í varahlutum!
stýrishlutir
hafa verið leiðandi í yfir 10 ár.
Framleiddir undir ströngu
eftirliti til samræmis
við OE gæði.
Sími 577 1313
kistufell.com
TANGARHÖFÐA 13
VÉLAVERKSTÆÐIÐ
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
„Ég man eftir Ríkarði Jónssyni
frá Grundarstíg í Reykjavík, en þar
bjó hann rétt á móti Verzlunarskól-
anum, sem ég sótti nám í. En skóla-
strákurinn þorði aldrei að ávarpa
listamanninn fræga,“ segir Har-
aldur Sigurðsson jarðfræðingur.
Faðir hans Sigurður Steinþórsson,
síðar kaupfélagsstjóri í Stykkis-
hólmi, var aftur á móti vel kunn-
ugur Ríkarði frá því að hann kenndi
honum teikningu í Samvinnuskól-
anum veturinn 1919 til 1920. Sig-
urður eignaðist teiknibók sem Rík-
arður dró myndir í þegar hann var
við nám í Kaupmannahöfn í upphafi
síðustu aldar. Eru teikningarnar
merktar árunum 1910 og 1911.
„Ég fann teiknibókina nýlega í
gömlu dóti, sem er nú vörslu Eld-
fjallasafnsins í Stykkishólmi,“ segir
Haraldur, sem hefur ákveðið að
bjóða bókina til sölu. „Ríkarður hef-
ur mikið sótt söfn í borginni á
námsárunum og eru sumar teikn-
inganna af safngripum sem hann
hefur hrifist af. Aðrar myndir hafa
sterk íslensk mótív, og einnig eru
þarna blómamyndir og annað
skraut sem hann hefur sennilega
hugsað sem formyndir fyrir tré-
skurð sem var sérfag hans,“ segir
Haraldur.
Haraldur, sem verður 79 ára
gamall í vor, er einn af kunnustu
vísindamönnum Íslendinga á sviði
eldfjallafræða. Hann er doktor í
jarðfræði og varði stærstum hluta
starfsævinnar sem prófessor í þeirri
grein við Háskólann í Rhode Island
í Bandaríkjunum. Liggja eftir hann
mörg stórvirki í fræðunum, bækur
og ritgerðir. Þegar hann komst á
eftirlaun fyrir nokkrum árum flutti
hann heim og settist að á æsku-
stöðvunum í Stykkishólmi þar sem
hann setti á stofn eldfjallasafn sem
opnað var vorið 2009. Safnið er ein-
stætt í veröldinni því það sýnir fyrst
og fremst listaverk víða að úr heim-
inum sem Haraldur hefur safnað og
tengjast eldgosum og eldvirkni.
Haraldur er þó ekki sestur í helgan
stein, hann heldur úti vinsælu
bloggi um jarðfræði og fleiri áhuga-
mál sín á vef Morgunblaðsins
(vulkan.blog.is) og í fyrrasumar
sendi frá sér stóra bók um Snæ-
fellsjökul, jarðsögu, listasögu og
mannkynssögu þessa merka eld-
fjalls og svæðisins umhverfis.
Óvenjulegir hæfileikar
Ríkarður Jónsson fæddist í
Tungu í Fáskrúðsfirði 1888 og ólst
upp frá unga aldri á Strýtu við
Hamarsfjörð í sex systkina hópi.
Einn bræðra hans var Finnur, hinn
víðkunni listmálari, brautryðjandi í
abstraktlist. Snemma komu í ljós
óvenjulegir listrænir hæfileikar
hans og var ákveðið að koma honum
til náms hjá Stefáni Eiríkssyni tré-
skurðarmeistara í Reykjavík. Rík-
arður kom suður vorið 1905 þegar
hann var 17 ára. Með sér hafði hann
allmikið safn steinsmíða og út-
skurðar sem hann hafði gert fyrir
fermingaraldur. Þá var verið að
leita eftir íslenskum munum á hina
svokölluðu Nýlendusýningu í Kaup-
mannahöfn og Ríkarð vantaði fé sér
til uppihalds. Fyrir forgöngu Stef-
áns bauð hann munina íslensku sýn-
ingarnefndinni sem frú Þórunn
Jónassen landlæknisfrú stýrði. Var
hann boðaður á fund hennar á land-
læknisheimilinu í Lækjargötu. Um
þetta skrifaði Ríkarður löngu
seinna: „Stefán meistari minn bar
með mér steintöskuna, kynnti mig
fyrir frú Jónassen í ganginum og af-
henti bæði mig og grjótið. Hún bauð
mér strax inn í stóra stofu sem mér
virtist bókstaflega sneisafull af
glæsilegasta kvenfólki á jörðu. Allt
var það í íslenskum búningi og for-
gyllt frá hvirfli til ilja, og svo mikil-
úðlegt að mér lá við aðsvifi af undr-
un og skelfingu. Þetta leið þó furðu
fljótt frá því að þessar glæsilegu
kvinnur voru hver annarri alúðlegri
við snáðann.“ Af öllum þeim ara-
grúa muna sem Ríkarður tók upp
úr tösku sinni voru honum minn-
isstæðastir ljón og fálki, og síðast
en ekki síst heilt manntafl (32 tafl-
menn). Að stundu liðinni kallaði frú
Jónassen nokkrar af konunum á
fund í öðru herbergi. Þeim fundi
lauk á þann veg að þær keyptu alla
smíðisgripina á því verði sem Stefán
Eiríksson hafði verðlagt þá. Flestir
munanna fóru á sýninguna í Kaup-
mannahöfn og voru seldir þar.
Sveinsstykki Ríkarðs hjá Stefáni
Eiríkssyni 1908 var spegilumgjörð
úr mahóní og ber útskurðurinn
keim af nýbarokkstíl 19. aldar.
Spegillinn er meðal þekktustu
verka hans og er nú eign Þjóð-
minjasafnsins. Eftir dvölina hjá
Stefáni hélt hann til náms í Kaup-
mannahöfn, var fyrst í Det Tekn-
iske Selskabs Skole og á verkstæði
Einars Jónssonar myndhöggvara
sem hafði mikil áhrif á hann, en hóf
svo nám við Konunglega listahá-
skólann þar sem hann lauk prófi
1914. Heim kominn settist Ríkarður
að í Reykjavík og átti þar lengst af
heimili síðan. Fljótlega eftir heim-
komuna var hann orðinn virkur
þátttakandi í menningarlífi bæj-
arins og gerði sér far um að upplýsa
almenning um gildi lista. Meðal
annars stofnaði hann teikniskóla
sem starfaði á kvöldin og hélt nám-
skeið í tréskurði. Ríkarður var einn
aðalhvatamaður þess að stofnað var
Listvinafélag Íslands árið 1916, en
félagið stóð fyrir sýningum og
fræðslu um myndlist.
Eftir að Ríkarður lést árið 1977
fékk vinnustofa hans á Grundarstíg
lengi að standa óhreyfð, en árið
1994 ákváðu erfingjar hans að
ánafna Djúpavogshreppi öll lista-
verk og áhöld sem þar voru. Á vef
Djúpavogshrepps er margvíslegan
fróðleik um Ríkarð að finna sem hér
er stuðst við ásamt öðrum heim-
ildum.
Vandað handverk
Þekktastur er Ríkarður fyrir
brjóstmyndir sínar og lágmyndir af
samtíðarmönnum, og útskurðar-
muni, en meðal þeirra eru skírnar-
fontar og predikunarstólar í mörg-
um kirkjum landsins. Ýmsir munir
frá hans hendi eru í eigu opinberra
aðila hér á landi og erlendis, af þeim
má nefna hurð fyrir dyrum Arnar-
hvols í Reykjavík og fundahamar
Sameinuðu þjóðanna. Fjöldann all-
an af útskornum gripum til tæki-
færisgjafa gerði Ríkarður eftir
pöntunum enda voru verk hans
eftirsótt þegar vanda átti til gjafa
og munu þeir gripir vera vel varð-
veittir hjá almenningi víða um land.
Ríkarður fyllti þann flokk manna
sem vildu skapa íslenskan stíl í list-
um og híbýlamennt, að nokkru leyti
byggða á gamalli arfleifð. Hefur
verið sagt að í verkum hans megi
finna eftirsjá eftir gömlum tíma og
horfnum lífsgildum. Skoðunum sín-
um samkvæmt lagði Ríkarður
áherslu á sem eðlilegast útlit fyrir-
mynda sinna, hvort sem um var að
ræða mannamyndir eða tréskurðar-
mótíf, og þótti hann leikinn í að ná
fram svipmóti manna. Mikið og
vandað handverk þykir vera á flest-
um munum sem frá honum eru
komnir. Ríkarður gerði athuganir á
fornum íslenskum tréskurði og
endurvakti í verkum sínum gömul
mynstur, en skapaði einnig ný.
Tugir teikninga
Teiknibók Ríkarðs, Henry
Penny’s Leatherbook Sketchbook,
er 93 blaðsíður í stærðinni 20x10
cm. Hún er bundin í dökkgrænt leð-
urband með hylki fyrir blýant og
málmhespu til að loka bókinni. Á
fremstu síðu hefur listamaðurinn
skrautritað nafn sitt, en síðan taka
teikningarnar við hver af annarri.
Þær eru fjölbreyttar enda hefur
hann viljað æfa mismunandi mótív.
Meðal myndefnis auk þess sem sýnt
er hér að ofan er skissa fyrir skúlp-
túr sem sýnir gjósandi eldfjall,
brynja, skjöldur og hlekkir, vopn,
ljón, páfugl, ugla, blóm, jurtarvafn-
ingur, rósir, göngustafir, kona í
peysufötum, bréfhnífur, beisli,
kertastjaki, sveitabær og kirkja,
áttaviti með táknum fyrir frumefnin
fjögur og svo jafn ólíkt efni og suð-
urænn riddari á hesti annars vegar
og íslenskur smali með hjörð í
klettabelti hins vegar.
Vildi skapa íslenskan stíl
 Teiknibók Ríkarðs Jónssonar myndhöggvara frá námsárum hans í Kaupmannahöfn boðin til sölu
 Teikningarnar gerðar 1910 og 1911  Hann var fyrstur til að ljúka námi í myndskurði hér á landi
Eigandinn Haraldur Sigurðsson skoðar teiknibók Ríkarðs Jónssonar. Faðir
Haralds var kunnugur listamanninum og eignaðist bókina fyrir löngu.
List Fjölbreytt myndefni er í bókinni, m.a. jurtamótív, hugmynd að ramma
fyrir konumynd, api á skálarbrún og Fjölnismaðurinn Tómas Sæmundsson.
Listamaðurinn Ríkarður Jónsson
myndhöggvari á efri árum.