Morgunblaðið - 01.02.2018, Side 34

34 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. FEBRÚAR 2018
ÚR BÆJARLÍFINU
Skapti Hallgrímsson
Akureyri
Þorsteinn Pétursson, skipasmiður
og fyrrverandi lögreglumaður á
Akureyri, er mikill áhugamaður um
verndun tréskipa og báta og fer fyrir
hópi sem sér um bæjarprýðina Húna
II á Akureyri. Þorsteini er mjög í
mun að mörkuð verði stefna varð-
andi varðveislu báta og skipa ekki
síður en húsa. Honum sárnar hve
margir bátar og skip hafa verið
brennd og hve mörgum slíkum
sökkt. „Ef skipi er fargað, það
höggvið eða brennt er það óaftur-
kræft,“ segir hann.
Þorsteinn spyr, í samtali við
Morgunblaðið: Eru tréskip og bátar
menningarverðmæti? Spurningunni
svarar hann „að sjálfsögðu“ játandi.
Segir að í gegnum tíðina hafi mikl-
um fjármunum verið varið til vernd-
unar og viðgerðar á húsum, sem sé
að sjálfsögðu gott og blessað. „Auð-
vitað er gott að varðveita menning-
arleg gildi sem víðast og segja má að
hús standi mörgum næst. En mér
þykir slæmt hve fáir virðast hafa
áhuga á að varðveita þau miklu
menningarverðmæti sem felast í tré-
bátum sem notaðir voru til að færa
björg í bú; segja má að með þessum
bátum hafi verið lagður grunnur að
því að hægt var að byggja öll þessi
hús.“
Þekkingarsetur á Akureyri?
Þorsteinn segir að í öllum lands-
hlutum hafi á sínum tíma verið smíð-
aðir tígulegir eikarbátar í öllum
stærðum, sem báru vitni um ein-
stakt handverk og kunnáttu sem að
mestu sé horfin. Umræddir bátar
hafi sett svip sinn á sjávarbyggðir
um allt land og erfitt sé að nefna
eitthvað eitt sem skapaði meiri at-
vinnu og stuðlaði að meiri uppbygg-
ingu en tilvera þessara báta.
„Í nýlegum lögum um menningar-
minjar eru skip varla nefnd,“ segir
Þorsteinn, „en þó tekið fram að þau
sem smíðuð voru fyrir 1950 teljist
fornmunir.“
Hann bendir á að örlítið hafi mið-
að í rétta átt varðandi verndun tré-
báta og skipa og „vonandi er stjórn
Minjaverndar að vakna til lífsins.
Hún telur vonandi rétt að koma að
því að varðveita þennan menningar-
arf; báta og skip sem með harðfylgi
sjómanna gerðu landanum fært að
byggja hús. Hér á landi hefur ekki
verið mörkuð stefna varðandi varð-
veislu báta og skipa og við höfum
brennt eða sökkt mörgum. Það
komu engir sérfræðingar til að mót-
mæla niðurrifi skipa eins og þegar
hús eru rifin. Nágrannar okkar
standa vel að verndun báta og ný-
lega var auglýst hér á landi eftir
nemum sem vildu læra skipasmíðar í
Danmörku.“
Fáir skipasmiðir á Fróni hafa enn
þekkingu til verksins, að sögn Þor-
steins, „og eitt af þeim skrefum sem
þarf að stíga er að fá nema í skipa-
smíði. Nauðsynlegt er að halda uppi
og auka við þekkingu í skipasmíðum
og ég legg til að valin verði ein stöð
hér á landi sem yrði falið það verk-
efni að varðveita þekkinguna. Hjá
Slippnum á Akureyri starfa enn
nokkrir sem eru menntaðir skipa-
smiðir og hægt væri að gera þetta í
samvinnu við Verkmenntaskólann
og Háskólann á Akureyri og koma
þar upp þekkingarsetri sem tengdist
skipasmíði.“
Saga strandþjóðar
Í þessu sambandi vill Þorsteinn að
forgangsraðað verði varðandi skip
og báta. Í fyrsta lagi verði hugað að
skipum sem smíðuð voru hérlendis
og eiga sér sögu hér, í öðru lagi þeim
sem smíðuð voru erlendis fyrir Ís-
lendinga og eiga sér sögu hér, í
þriðja lagi önnur skip og bátar og
loks skip eða bátar sem tilheyri fé-
lagasamtökum eða safni.
„Nokkur fjöldi eikarbáta er enn
þá til sem vert væri að varðveita,
gefa nýtt líf og viðhalda með því
sögu okkar sem strandþjóðar.
Einnig er vert að huga að stálbátum
sem komnir eru til ára sinna. Það
voru gleðifréttir þegar áhugahópur
tók í sínar hendur dráttarbátinn
Magna, fyrsta stálskip sem smíðað
var á Íslandi, og nú nýverið Hafnar-
bátinn Haka í Reykjavík.“
Þorsteini er ofarlega í huga María
Júlía BA 36, fyrsta björgunarskúta
Vestfirðinga, sem á sér glæsta sögu
sem slík, „en ekki síður úr landhelg-
isstríðinu 1958, sem einn af varðbát-
unum í baráttu um yfirráð Íslend-
inga yfir fiskinum í sjónum í
kringum landið. Skipið var síðan
notað sem hafrannsóknaskip á milli
stríða og björgunaraðgerða. María
Júlía er nátengd sögu Vestfirðinga.
Skipið er 137 brúttósmálestir að
stærð og 27,5 m að lengd, smíðað í
Danmörku og kom hingað til lands
snemma vors 1950. Auk þess að vera
útbúið til björgunarstarfa var það
hannað til að gegna fjölþættu hlut-
verki á sviði hafrannsókna og
strandgæslu. Þessu skipi má ekki
farga. Vestfirðingar verða að bjarga
skipinu.“
Þorsteinn er einn þeirra sem sjá
um Húna II, sem smíðaður var á Ak-
ureyri 1963, og segir hann vel
heppnað dæmi um hvernig til geti
tekist.
„Eftir að honum var lagt 1994
björguðu hjónin Þorvaldur Skafta-
son og Erna Sigurbjörnsdóttir Húna
II frá niðurrifi, en komin var úreld-
ingarkrafa á skipið. Húni II kom til
Akureyrar 2005 þar sem Iðnaðar-
safnið á Akureyri eignaðist skipið
með framlagi frá Akureyrarbæ,
KEA og ríkissjóði. Var það vel gert
og vert að þakka það. Hollvinafélag
Húna II sér um allan rekstur og við-
hald skipsins. Öflugur hópur manna
kom þegar að verkefninu og vinnur í
sjálfboðavinnu, en auk þess nýtur
framtakið mikils velvilja. 240 félagar
eru nú skráðir í Hollvinasamtökin.
Það er grundvallaratriði svo hægt sé
að varðveita skip af þessari stærð að
samtök eins og Hollvinir Húna II
komi að verkinu. Skipin verða að
vera haffær og hafa hlutverk. Húni
II hefur unnið sér sterka stöðu í
bæjarlífi Akureyrar og skólaverk-
efnið fyrir nemendur 6. bekkjar hef-
ur hlotið mikið lof.“
Ár menningararfsins
Nýhafið ár hefur verið útnefnt
evrópska menningararfsárið af
Evrópuráðinu og framkvæmda-
stjórn Evrópusambandsins. „Rauð-
ur þráður sem valinn hefur verið til
að tengja saman viðburðina á Íslandi
er strandmenning og meginþemað
er að virkja fólk og fá það til að velta
fyrir sér gildi menningararfsins
fyrir sig og samfélagið í heild.“
Það væri vel við hæfi á árinu,
segir Þorsteinn, að auka hlut Minja-
verndar í skipa- og bátavernd. „Ég
skora á stjórnvöld, Þjóðminjasafnið
og Minjavernd að koma myndarlega
að því að varðveita þessa menn-
ingararfleifð okkar. Vel hefur verið
staðið að verndun húsa, nú er komið
að verndun skipa og báta. Norræna
strandmenningarhátíðin verður á
Siglufirði 4. til 8. júlí í sumar. Von-
andi er að sú hátíð verði fjölsótt og
þangað komi skip frá nágranna-
löndum okkar.“
Bátar mikil menningarverðmæti
 Marka verður stefnu um varðveislu  Engir sérfræðingar mótmæltu niðurrifi skipa eins og þegar
hús eru rifin  Þekkingarsetur á Akureyri?  Strandmenning á ári evrópska menningararfsins
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Gaman um borð Krakkar í 6. bekk Hrafnagilsskóla um borð í Húna II í fyrrasumar. Börn af svæðinu hafa í nokkur ár farið á sjó, en verkefnið er unnið í
samvinnu við Háskólann á Akureyri. Börnin fá fræðslu um öryggismál og um lífríki sjávar, veiða, grilla og borða. Þorsteinn Pétursson er lengst til vinstri.
Ljósmynd/Þorsteinn Pétursson
María Júlía „Vestfirðingar verða að
bjarga skipinu,“ segir Þorsteinn.
Ljósmynd/Þorsteinn Pétursson
Trénaglar Gamall bátur gerður upp
í norskri skipasmíðastöð.
Leitar þú að traustu
Smiðjuvegur 30 (GUL GATA) | 200 Kópavogi
Sími 587 1400 |www. motorstilling.is
ALHLIÐA BÍLAVIÐGERÐIR < HJÓLBARÐAÞJÓNUSTA
Lífslíkur bílsins margfaldast
ef hugað er reglulega
að smurningu.ENGAR
tímapantanir
MÓTORSTILLING
fylgir fyrirmælum
bílaframleiðanda um
skipti á olíum og síum.
Ármúla 17, 108 Reykjavík, sími 552 8636, mbr.is
Allt fyrir raftækni
Hljómtæki
Cambridge
Audio YOYO S
Bluetooth hátalari
26.900 kr.