Skírnir - 01.09.2017, Side 53

317þjóðmenning og lagaleg réttindi
á gömlum samningum og eru því pólitísk í eðli sínu, þau byggjast á
samningum eins „sjálfs“ við annað. Hvort það sjálf er menningar-
lega skilgreint er ekki aðalatriðið, rökin standa ekki og falla með
því. Það er einnig áhugaverð spurning hver tengslin séu á milli hinna
sögulegu lagalegu réttinda og einstaklingsfrelsis, mannréttinda og
lýðræðis.
Íslendingar, undir forystu Jóns Sigurðssonar, höfnuðu því ein-
dregið að danska stjórnarskráin frá 1849 tæki gildi hér á landi. Ein-
staklingsfrelsi, mannréttindi og takmarkað lýðræði hefðu fylgt með
í kaupbæti þótt sjálfsákvörðunarrétturinn hefði verið takmarkaður
eða öllu heldur sameiginlegur með Dönum. Í yfirliti um ævi og störf
Jóns Sigurðsonar frá 1880 taldi Eiríkur Briem kröfu Dana frá 1851
tilraun erlends valds til að auka áhrif sín innanlands í „nafni frelsis“.
Vart þarf að efast um frjálslyndi Jóns Sigurðsonar og trú hans á ein-
staklingsfrelsið þó að margir stuðningsmanna hans hafi litið það
hornauga. Það er hins vegar ljóst að frelsið sem tekist var á um á
þjóðfundinum 1851 var að mati Íslendinga ekki einstaklingsfrelsi,
heldur frelsi undan erlendri stjórn. Á mælikvarða frjálslyndra
þjóðernissinna nítjándu aldar var Jón Sigurðsson í róttækari kant-
inum þegar lýðræði var annars vegar, sérstaklega varðandi kosn-
ingaréttinn. Sumpart mótaðist þetta af íslenskum aðstæðum fremur
en almennum hugmyndum. Eignalitlir íslenskir bændur komu óhjá-
kvæmilega í staðinn fyrir þá menntuðu borgarastétt sem flestir
frjálslyndir stjórnmálamenn í Evrópu trúðu að lægi lýðræðislegum
stjórnarháttum til grundvallar. Jón Sigurðsson og flestir aðrir
þjóðernissinnar á síðari hluta nítjándu aldar höfðu tröllatrú á getu
Alþingis til að blása framfarahug og krafti í þjóðlífið. Skýr dæmi
um þetta eru þó vandfundin þegar að er gáð. Lýðræði, og þá sér-
staklega þingræði, var hins vegar takmarkað í Danmörku á síðari
hluta nítjándu aldar, þannig að varla er hægt að setja valkostina upp
sem danskt lýðræði sem Íslendingar fengju hlutdeild í eða innlend
stjórn með óljósu og hugsanlega ólýðræðislegu formi. Almennt má
þó segja að þegar ytri og innri sjálfsákvörðunarréttur — sjálf stæði
og lýðræði — voru í togstreitu sló hjarta íslenskra þjóðernissinna
yfirleitt með ytri sjálfsákvörðunarrétti. Þannig þvældust til að
mynda deilur um danska ríkisráðið fyrir umbótum á borð við auk-
skírnir
Skírnir HAUST 2017 (13.10.2017).qxp_Layout 1 20.10.2017 13:46 Page 317