Skírnir - 01.09.2017, Blaðsíða 113

377ætti að banna pólitískan rétttrúnað?
úr ýmsum áttum sér fyrir vissri hugtakanotkun sem endurspegli
grunngildi þess og málflutning. Málreglur (e. speech codes og langu-
age guidelines) eru fylgifiskar slíkrar samræmingarvinnu (Wierle -
mann 2002: 28) eins og kemur m.a. skýrt fram hjá kven réttinda -
hreyfingum og hagsmunafélögum ýmissa minnihlutahópa (Wier-
lemann 2002: 30). Breytingum á málnotkun er sömuleiðis beitt í
stjórnmálahreyfingum og hjá valdhöfum í þágu pólitísks málstaðar.
Slíkt getur tekið á sig skelfilegar myndir, eins og t.d. í valdatíð nas-
ista í Þýskalandi þar sem ýmis skrautyrði voru notuð um mismun-
andi aftökuaðferðir (Wierlemann 2002: 114–119).
Wierlemann nefnir að í uppsláttarritum sé pólitískur rétttrún -
aður fyrst og fremst skilgreindur sem félagslegt taumhald á sjálfu
tungumálinu í þágu einhvers málstaðar (Wierlemann 2002: 35). Sjálf
rekur hún sögulega þróun þessa fyrirbæris til mannréttinda- og
kvenfrelsishreyfinga (e. civil rights movement og women’s liberation
movement) og að hluta til hreyfinga innan fjölmenningarsamfélags
nútímans. Allar þessar hreyfingar eigi það sameiginlegt með póli-
tískum rétttrúnaði að gagnrýna það félagslega taumhald sem fylgi
tungumálinu og vissri hugtakanotkun innan þess. Því leitist þær við
að draga fram þessi tengsl og eru með leiðir til úrbóta. En þegar
orðfærið „pólitískur rétttrúnaður“ er vanalega notað séu hvorki
þessi tengsl virt sem skyldi né sú staðreynd að „pólitískur rétttrún -
aður er ekki pólitísk hreyfing með sína ákveðnu fulltrúa“ (Wierle -
mann 2002: 41). Hann sé því ekki til sem sérstök hug mynda fræðileg
stefna og sá maður sé heldur hvergi til sem kenni sig opinberlega við
hana. Í raun sé heitinu fyrst og fremst beitt sem regnhlífarhugtaki yfir
ýmsar stefnur til að koma óorði á þær. Á vettvangi stjórnmála hafi
hugtakið aftur á móti líka verið heimfært á þá viðleitni stjórnvalda að
virða réttindi kvenna sem og hinna ýmsu minnihlutahópa. Í því sam-
hengi vitnar Wierlemann í ræðu Bills Clinton forseta Bandaríkjanna
frá 1997 þar sem hann segist leitast við að nota mál beggja kynja og
draga úr notkun hugtaka sem gangi á hlut minnihlutahópa. Póli-
tískur rétttrúnaður birtist hér því ekki sem skilgreining á hreyfingu,
heldur sem lýsing á viðleitni (Wierlemann 2002: 43).12
skírnir
12 Wierlemann (2002: 42–44) vitnar hér í ræðu sem Bill Clinton hélt við Háskólann
í San Diego 1997.
Skírnir HAUST 2017 (13.10.2017).qxp_Layout 1 20.10.2017 13:46 Page 377