Tímarit Máls og menningar - 01.02.2004, Síða 121

Þeir sem geta alt, alt ...
Fyrsta bindið nær yfir þrjátíu fyrstu árin í lífi skáldsins frá Laxnesi. Sag-
an af þeim er sögð á yfir 600 bls. sem stendur í ákveðinni þversögn við þá
staðreynd að maðurinn sem um er fjallað var sjálfur öðrum meiri niður-
skurðarmaður á texta. Hins vegar hefur verið ákaflega mikið skrifað um
Halldór Laxness og mikið efni sem ævisagnaritari þarf að taka afstöðu til.
Ævisaga hans hefur verið skrifuð þrisvar áður; Peter Hallberg skrifaði
nokkrar bækur um líf og list skáldsins4, Erik Sönderholm skrifaði um
hann5 og Halldór Guðmundsson skrifaði bók á þýsku sem kom út í hitteð-
fyrra.6 Síðast en ekki síst skrifaði Halldór sjálfur um æsku sína og mótun-
arár. Margir hafa þannig talið ævi Halldórs Laxness svo merkilega að hún
verðskuldaði sögu. Augljóslega telur Hannes Hólmsteinn það líka, en hvers
vegna? Hvað telur hann merkilegast við ævi Halldórs? Hver er sú túlkun
eða skilningur sem hann vill færa okkur lesendum sínum og gæti skilið
sögu hans frá fyrri ævisögum og sýnt okkur líf og verk Halldórs í nýju ljósi?
Saga Hannesar af bernsku Halldórs Laxness er eiginlega sú sama og
sögð hefur verið fram að þessu. Hann fæðist inn í trausta, fremur vel
stæða og menntaða fjölskyldu. Faðirinn leikur á fiðlu þegar hann er ekki
í vegavinnu og amman, Guðný Klængsdóttir, eys málsháttum og kvæð-
um af viskubrunni alþýðunnar. Ungur fær hann djúpstæða vitrun úti í
náttúrunni, heyrir kraftbirtingarhljóm guðdómsins, og Hannes lætur
þess getið að Halldóri hafi síðar verið ljúft að minnast þeirrar nætur.7 Það
virðist óþarft. Ætli flestir hefðu ekki gaman af að minnast þess ef eilífðin
hefði um stund orðið eins og hörpusláttur í barmi þeirra?8
Með þessu atviki fullkomnast goðsögnin um að snillingur sé fæddur,
rétt eins og í sögu Halldórs af sjálfum sér. í grein um minningabækur
Halldórs Laxness9 bendir Sigþrúður Gunnarsdóttir á líkindin við Ólaf
Kárason Ljósvíking sem fékk sams konar vitrun, og hún bendir á að hér
og víðar virðist Halldór ekki skilja á milli eigin lífs og þess lífs sem hann
bjó bókmenntapersónum sínum. Þetta er raunar algengt og hefur oft
verið bent á það hvernig líf og list blandast í ævisögum og dagbókum rit-
höfunda. Sigþrúður sýnir í grein sinni hvernig Halldór gengur í minn-
ingabókunum frá þeirri upprunagoðsögn sem hann vildi að við ættum
um það hvers vegna hann varð það skáld og snillingur sem hann varð.
Hann segist hafa verið óvenju næmur sem barn, lesið og skrifað stöðugt,
ekki leikið sér við önnur börn heldur búið til eigin hugarheima að dvelja
í. Hann eignast sinn lærimeistara eða „mentor'1 í Guðnýju Klængsdóttur.
Öll sveitin vorkennir foreldrum hans að eiga svo furðulegt barn.
Hér höfum við allt það sem prýða má einn listamann sem sker sig úr
fjöldanum, tekur hugarheim sinn fram yfir veruleikann og verður annað
hvort aumingi eða snillingur eins og kolbíturinn sem er fýrirmynd svona
TMM 2004 • 1
119