Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Qupperneq 84

Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Qupperneq 84
ÁRNI BERGMANN bjartsýnni trú á það, að Evrópa og svo heimur allur væri á samfelldri framfarabraut. Um 1930 sækir sá illi grunur enn harðar að mönnum að „veröld sem var“, sem menn eins og Stefan Zweig hafa lýst eftirminnilega, sé endan- lega hrunin og muni ekki aftur rísa. Því Evrópa er þá ekki lengur að rétta úr kútnum eftir heimsstyrjöldina. Yflr gengur kreppa með geypilegu atvinnuleysi, sem margir hlutu að taka sem sönnun þess að borgaralegt samfélag með öflugum kapítalisma væri gjaldþrota. Þessi efnahagskreppa dýpkar með pólitískri kreppu sem skákar því lýðræði út í horn sem menn höfðu treyst á: þess í stað sækir fasismi fram, fyrst á Ítalíu, síðan í Þýska- landi. En meðan framleiðsla skrapp á skömmum tíma saman um 30-40% í helstu ríkjum Vestur-Evrópu státaði Sovét-Rússland af mikill iðnvæð- ingu og skorti á vinnuafli og bauðst síðan til þess að gerast bandamaður allra þeirra sem óttuðust Hitler og hans lið.13 Meðan menn enn vissu fátt um bakhliðina á áætlunarbúskap Stalíns (grimmd samyrkjuvæðingarinnar og fleira þesslegt) var næsta eðlilegt að menn litu til Sovétríkjanna, vongóðir um að þar væri einhver svör að finna sem dygðu við kreppu síns eigin heims. Svo við vísum enn og aftur til Halldórs Laxness, þá tók hann það fram í formála að Alþýðubókinni, að hann hefði gerst sósíalisti í Ameríku, „ekki af lestri sósíalískra fræðirita, heldur af því að virða fyrir mér soltna atvinnuleysingja í skemmti- görðum“. Og í Gerska cevintýrinu leggur hann mikla áherslu á að Sovét- ríkin séu á allt annarri leið en Vesturlönd, einmitt með „áætluninni miklu“ og margítrekar, að það sé lífsnauðsyn fyrir hvern vinstrimann að taka afstöðu með Sovétmönnum ef hann vilji ekki verða „veghefill fasis- « 14 mans . Þetta var margra leið. Sovéttrúin átti sér öflugasta rót í þörf tímans fyrir jákvæðan valkost. Hér mætti ýmsu við bæta, til dæmis því að það er mjög ofmælt að sovéthollir menntamenn og skáld hafi mælt „gegn betri vitund“. Um þetta er að sönnu erfitt að alhæfa, það var mjög misjafnt hve langt eða skammt menn komust inn fyrir það yfirborð hlutanna sem þeir sáu sem í sendinefndum komu til Sovétríkjanna. Menn vildu trúa - og þeim var sýnt margt sem virtist staðfesta trúna. Þótt sumir kæmust út fyrir mjög takmarkaða reynslu sendinefnda- manna (eins og Halldór Laxness gerði að nokkru leyti) höfðu þeir ekki yfirsýn yfir það sem var að gerast. Þeir vissu t.d. eða þá grunaði að til- teknir menn hefðu verið handteknir og dæmdir fyrir litlar eða engar sakir, en enginn gestur gat vitað hve lítill hluti af ógurlegum ísjaka það var sem hann hafði séð eða heyrt af. Einn helsti sérfræðingur í hreins- 82 TMM 2004 • 3
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.