Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Blaðsíða 112

Bókmenntir
Þau voru hugsjónalegir munaðarleysingjar frá annarri öld. Þau voru á móti Kerfinu en
aðhylltust skipulag sem lá einhvers staðar ónotað og fullkomið í heimi frummyndanna
og var ekki tölvumenning eða fjöldamenning, lýðræði eða trúræði nútímans - þau
aðhylltust skipulag sem hafði aldrei verið til. [...] Þau leituðu frelsis en voru arftakar
málsvara ófrelsis, þau kröfðust jafnréttis en voru arftakar málsvara kúgunar [...] Þau
héldu að hlutirnir ættu að skipta máli. Þau voru úr annarri vídd. Þau voru svipir. Þau
voru síðustu sósíalistarnir. (223-4)
Hér birtast þræðir sem hafa komið fyrir í sögunni á víð og dreif, en um leið og
þeir hnýtast saman hverfa þær raddir sem hljómað hafa ofan í eina áleitna höf-
undarrödd sem þröngvar ákveðnum skilningi ofan í lesandann. Hann á sér líka
takmarkaða stoð í þeim lýsingum sem á undan eru komnar. Það er engu líkara
en að togstreita sé á milli skáldsins sem er að skapa og pistlahöfundarins sem
leggur línurnar. Þessar geðfelldu, margþættu persónur sem eru að halda veislu á
gullnu kvöldi eru þá týpur fremur en sjálfstæðir einstaklingar. Þau eru „síðustu
sósíalistarnir“. Ef til vill á líka að skilja sem svo að það séu eftirhreytur þeirrar
hreyfmgar og álíka barnslegir tímavillingar sem leita inn á öræfin, tala skáldlega
um æðaslátt jökulánna út frá hjarta landsins og segja að ekki megi stífla þessar
ár með virkjunum (129—30).
Um leið og persónur eru séðar sem týpur hlýtur lesandi að gera kröfur um
sögulega grundvöllun. Flestar hugsjónir snúast um hugmyndir og skipulag sem
hefur „aldrei verið til“ í raunveruleikanum. Hér á höfundur að sjálfsögðu við
trúna á Sovétríkin og það sem kallaði sjálít sig „sósíalismann í framkvæmd". En
á þeim tíma, þ.e.a.s. í lok 7. áratugarins, var hinn dæmigerði íslenski sósíalisti sá
sem einmitt „bilaði", ef ekki í Ungó þá í Tékkó. Það var þetta fólk sem mest bar
á í mótmælaaðgerðunum fyrir utan sovéska sendiráðið og tékknesku sendiskrif-
stofuna þegar innrásin var gerð 1968, og jafnframt í Keflavíkurgöngum þess
tíma. Hafi einhverjar vonir verið bundnar við Sovétríkin í þeim hópi upp frá því
tengdust þær stuðningi þeirra við þjóðfrelsisöfl í þriðja heiminum.
Það læðist að lesanda sá grunur að sagan sé hugsuð fyrir lesendur af annarri
plánetu, þ.e.a.s. fólk af kynslóð sem er þessi heimur svo framandi að því sé ekki
treystandi til að meðtaka lýsingu hans án talsverðrar einföldunar og skírskot-
unar til þess breytta heims sem það tilheyrir. Það er miður því að sagan er mjög
fallega skrifuð og margir kaflar hennar meðal þess besta sem birst hefur á síð-
ustu árum.
110
TMM 2004 • 3