Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1959, Blaðsíða 167

— 165 —
1959
II.
Um sögu skurðlækninga á Norður-
löndum segir fátt allt fram á 18. öld.
Ber þó að halda á loft nafni Hrafns
Sveinbjarnarsonar á Eyri í Arnarfirði
(uppi um 1170—1213). í Læknatali
Lárusar H. Blöndal og Vilmundar Jóns-
sonar segir svo: „Er hann mestur og
viðkunnastur læknir íslendinga á þjóð-
veldistímanum og hinn eini norræni
uiiðaldalæknir auk Hendriks Harpe-
streng (i Hróarskeldu), sem skráður
ev í hið mikla ævisagnarit lækna,
Biographisches Leksikon der hervorra-
Senden Árze aller Zeiten und Völker“.
Lækniskunnáttu sína er Hrafn talinn
Bafa haft úr lækningaritum Salerno-
skólans. Var hann viðreistur mjög og
er jafnvel talinn hafa komið til Salerno
°g kynnzt þar lækningum af sjón og
raun.
Um þróun læknisfræðinnar á Norð-
urlöndum er sama að segja og í Norð-
urálfu almennt á fyrri öldum, að skurð-
lækningar eru i höndum bartskera og
feltskera allt fram í lok 18. aldar.
Fyrsti skurðlækningaskóli Danmerk-
Ur, Theatrum Anatomico-Chirurgicum,
er stofnaður 1736, en þar er bartsker-
uni veitt kennsla í skurðlækningum.
Uyrsta skurðlæknadeild verður til við
stofnun Det kongelige Frederiks
Bospital 1757. Hið kunna Kirurgiska
ukademi, sem hefur starfsemi sina ár-
1787, örvar mjög allar framfarir
skurðlækninga í Danmörku. Eftir
^tjórnarbyltinguna frönsku sameinast
jyrst kennsla í skurðlæknis- og lyf-
Iseknisfræðuin, sem áður hafði ætíð
verið aðskilin þar í landi. í Danmörku
?*' Kirurgiska akademiið lagt undir
Háskólann árið 1842, og þá fyrst eru
seknaefnum kenndar skurðlækningar
°g lyflækningar, ásamt öðrum grein-
uui læknisfræðinnar, við sörnu stofnun
Þarlendis.
, Pyrsta sjúkrahúsið í Noregi er byggt
! Bergen árið 1754, en Rikshospitalet
*efur starfsemi sína árið 1826. Christ-
1» „^eiberg er skipaður prófessor þar
36. Er hann mjög þekktur skurð-
æknir þeirra tíma. Meðal margra að-
sem hann getur um og telur til
^oinda, eru aðgerðir við brjóstkrabba.
unikvæmt því virðist trúlegt, að fyrst
hafi slikar aðgerðir verið gerðar í
Noregi á árunum kringum 1840.
í Svíþjóð er Olof av Acrell (f. 1717)
talinn faðir skurðlækninganna þar í
landi. Hann er lærður sem feltskeri
stundar síðan framhaldsnám viða er
lendis i mörg ár, en kemur aftur til
Svíþjóðar árið 1744. Fyrir hans áhrif
er Serafimerlasarettet í Stokkhólmi
opnað árið 1752. Eftir það kemur fyrst
nokkur skriður á læknamenntun í
Svíþjóð. Framfarir i skurðlækningum
þarlendis hefjast þó fyrst að ráði eftir
1850.
Þróun skurðlækninga hefst síðar í
Finnlandi en annars staðar á Norður-
löndum. Finnar telja Jakob August
Estlander vera raunverulega fyrsta
skurðlækni, sem kveður að i Finn-
landi, en hann var prófessor í kirurgi
við háskólann í Helsinki 1860—
1881.
Blómaskeið það, sem læknisfræðin
býr við á okkar tímum, hefur göngu
sína með hinum mörgu uppgötvunum,
sem fram komu um miðja síðustu öld.
Til þeirra tíma má rekja vísindalega
uppbyggingu meinafræðinnar, fund
sýkla, sem skýrði fyrst raunverulegar
orsakir sáraígerða, upphaf sótthreins-
unar og sóttvarna. Svæfingar við að-
gerðir hefjast rétt fyrir miðja 19. öld.
Etersvæfing er fyrst framkvæmd 1846
af tannlækninum Morton og skurð-
lækninum Warren í Bandaríkjunum,
en klóróformsvæfing af kvensjúkdóma-
lækninum Simpson í Edinborg árið
eftir.
Þótt margt fleira megi fram telja af
afrekum síðustu aldar, eiga áðurnefnd-
ar framfarir mestan þátt í þeirri gjör-
byltingu, sem verður i þróun skurð-
lækninga á síðara hluta 19. aldar og
haldið hefur óslitið áfram til þessa
dags.
Hér hafa aðeins verið raktir nokkr-
ir þættir í sögu skurðlæknisfræðinnar,
enda ekki áformað á þessum vettvangi
að gera henni fyllri skil en svo, að
höfð verði nokkur hliðsjón af, þegar
hér á eftir verður rætt um þróun þess-
ara mála á íslandi. Mun þá verða
getið þess, er eldri heimildir greina
um krabbamein almennt hér á landi,
en fyrst og fremst það, sem íslenzk-