Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1959, Blaðsíða 171

— 169 —
1959
ur góðfúslega leyft mér að birta eft-
irfarandi upplýsingar úr handriti sínu
„Læknakennsla á íslandi“. Segir þar
frá bréfaskiptum Magnúsar læknis
Guðmundssonar (1738—1786) og
Bjarna landlæknis Pálssonar.
Magnús er fyrstur þeirra fjögurra
lækna, sem nema hjá Bjarna landlækni
°g ljúka prófi. Er það hinn 20. júli
1763. Hann er skipaður fjórðungs-
læknir í Norðlendingafjórðungi 1766
ug situr fyrst í Arnarnesi við Eyja-
fjörð. Þaðan ritar hann bréf til
Bjarna 28. marz 1768 og biður hann
ráða um meðferð á konu einni þar í
sýslu, „sem undanfarin 4 á 5 ár hefur
haft Íítið brisber i hægra brjósti, en
nú i vetur hefur aukizt, bólgnað með
nokkrum verk og áður ég til vissi, var
í stungið. Síðan var ég til kallaður og
appliceradi digestiva, nulla effectu ...
Og enn nú, sé exstirpatio fyrirtekin,
kostar það sikkert líf konunnar“.
Bjarni svarar bréfi þessu og segir
honum álit sitt á meðferð á brjóst-
krabba. Er bréf þetta mjög fróðlegt
°g segir margt, sem mundi vera talin
góð latína enn í dag. Samkvæmt frá-
sögn Vilmundar landlæknis er bréfið
gott dæmi um kennslu Bjarna Páls-
sonar. Er hér aðeins getið fárra atriða
úr þvi.
Bjarni telur það hið mesta glappa-
skot, að skorið hafi verið í brjóstið,
sem aðeins geri illt verra: „fyrir þvi
hafi sá minni þökk, sem svo frivole
°g inscite institueraði þessa opera-
tion, og er yður sem öðrum condoler-
andi að verða að taka soddan glappa-
tega frágengin rök, sem jafnvel engin
úrifa hreinsar síðan“. Siðar í bréfinu
segir í ráðum um meðferð:
„1. Sé glandula axillaris mjög svo
inntekin, jafnvel orðin scirrhosa,
njálpar ekki exstirpatio.
2- Sé mamma immobiliter adhærens
'Uusculo pectorali, er operatio að
sónnu ekki impossibilis, heldur cru-
enta & difficilis.
3. Séu vires patientis valde pros-
jratæ, er það þá aðeins gjörandi, að
nún með fullu viti og parrhesia vilji
nndir líf og dauða ieggja sig undir
°Perationina.“ Og loks „... menn vita
af mörgum experimentis, að guð og
góð lukka með umhyggjusamlegri að-
gætni hefur þvilíkum konuin per
operationem skenkt lífið“.
Eftir bréfinu í heild að dæma hefur
ekki skort á kunnáttu Bjarna land-
læknis um brjóstkrabba og meðferð
við honum.
Þótt Sveinn læknir Pálsson hafi rit-
að mjög mikið um ferðir sínar hér á
landi og þar sé víða minnzt á ýmsa
sjúklinga, sem urðu á vegi hans á þeim
ferðum, getur hann ekki um sjúklinga
með brjóstkrabba. í dagbók sinni árið
1792 segir Sveinn svo á einum stað:
„Hinn 11. april fann ég Staphylinus
maxillosus (jötunuxi), sem er óvana-
lega snemmt, þar sem hann kemur
venjulega ekki i ljós fyrr en í júní,
flýgur um aðeins í júlí og ágúst. Alþýða
manna er hrædd við skordýr þetta og
telur það eitrað. Sagt er, að það lækni
bæði krabbamein (cancer occultus) á
byrjunarstigi og hina svo nefndu
heimakomu (rosen), ef teknir eru
nokkrir lifandi jötunuxar og lagðir við
nakið hörundið“.
Á öðrum stað segir Sveinn svo í
dagbók sinni sama ár. Er hann þá á
ferð í Skagafirði: „Annars bar ekkert
frásagnarvert til tíðinda, nema til min
kom sjúklingur með lokað krabba-
mein (cancer occlusus) undir hægra
kjálkabarðinu. Fjórðungslæknirinn (þ.
e. Jón Pétursson) hafði i fyrstu haldið,
að þetta væri æxli, og skorið í það án
þess nokkurt gagn væri að. Annar
maður var þá nýlega dáinn úr sama
sjúkdómi lengra fram i Skagafirði“.
Þetta eru þeir einu sjúklingar með
krabbamein, sem hann getur um í
skrifum sínum.
Árið 1789 ritar Sveinn í rit Lær-
dómslistafélagsins „Registur yfir is-
lenzk sjúkdómanöfn“, en þá er hann
við nám í Kaupmannahöfn. Um
krabbamein stendur svo: „Áta, átu-
mein, jötu- eða jetukaun (carcinoma,
cancer) nefnist og svo krabbi og
krabbamein af þeim mörgu vognögl-
um og krókóttu holum, sem ná út i
holdið frá sjálfu höfuðfárinu, etur
mein þetta og fortærir bæði inum
hörðu sem blautu pörtum likamans,
22