Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1959, Side 173

— 171
1959
fyrr en nærliggjandi kirtlar hafa inn-
sogið eitur meinsins, og það þá ólækn-
andi, nema kannski með hinni áður
nefndu sultarlækning“.
Aðurnefndar lýsingar Sveins Páls-
sonar á krabbameini varpa skýru ljósi
á skoðanir lækna þeirra tima á þess-
um sjúkdómi. Hann vill sjálfur ekki
afneita með öllu gömlum skottulækn-
ingum á krabbameini, eins og ofar er
lýst, en eins og fram kemur, hefur
honum verið vel kunnugt um, að
unnt sé að nema brjóst burtu við
brjóstkrabba (sbr. einnig áðurnefnda
frásögn hans af Bjarna Pálssyni,
tengdaföður sinum).
Við þessar lýsingar Sveins læknis
er fróðlegt að bera saman, það sem
segir í bókinni íslenzkir þjóðhættir
eftir séra Jónas Jónasson frá Hrafna-
gili (þriðja útgáfa 1961). í kafla bók-
arinnar um heilsufar og lækningar
segir svo á bls. 327: „Krabbamein
koma af því, að lifandi krabbi er
gróinn fastur í holdinu, og segja
sumir, að hann deyi ekki fyrr en
einum eða tveimur dögum eftir að
manneskjan er dáin“. Siðan er minnzt
á ýmis gömul „ráð“ við krabba, en
athygbsvert er, hve líkt er hér lýst og
1 bók I. Reicbborn-Kjenneruds. Meðal
annars stendur svo: „Geitatað, soðið
saman við vín, drepur krabba i brjósl-
Um kvenna.
Areiðanlegt meðal til að verjast þvi
aÖ fá krabba er að gleypa lifandi
marfló“.
1 formála að þessari útgáfu af ís-
lenzkum þjóðháttum segir prófessor
Einar Ólafur Sveinsson: „Fræðigildi
bókarinnar var auðvitað mest um háttu
°g menningu 18. og 19. aldar“.
Jón Pétursson er fjórðungslæknir
eftir Magnús lækni Guðmundsson
1 Norðlendingafjórðungi 1775—1801.
Pitar hann Lækningabók fyrir almúga,
sem eftir dauða hans er yfirlesin, auk-
og endurbætt af Jóni Thorsteinsen
'andlækni og Sveini lækni Pálssyni og
fiefin út í Kaupmannahöfn árið 1834.
1 bókinni er kafli um krabbamein.
bvipar lýsingum hans mjög til þess,
Sveinn Pálsson hafði áður lýst í
‘dum Lærdómslistafélagsins.
Segir svo á bls. 174: „... Átumein
eða svo nefnt krabbamein ... er meðal
hinna verstu fára. ... Þau hafa trauð-
lega læknuð verið til skamms tima.
Ég veit, að ýmsir landsmanna minna
láta sér um munn fara, þeir hafi þar
og þar læknað krabba, en vita þó alls
ekki, hvað krabbamein er“.
Um aðgerðir ræðir hann ekki i bók
þessari.
V.
Enski læknirinn Henry Holland
ferðast um hér á landi i nokkra mán-
uði sumarið 1810, ásamt Sir G. S.
Mackenzie. Ritar hann síðan doktors-
rit árið eftir um sjúkdóma á íslandi
(Dissertatio medica inauguralis de
Morbis Islandiæ, Edinborg 1811).
Enn fremur birtist sama ár sem við-
auki við ferðabók Mackenzies (Travels
in the Island of Iceland, Edinborg
1811) ritgerð eftir Holland sama efnis.
Auk eigin athugana Hollands, en
hann leit á marga sjúklinga á ferðum
sínum, hefur hann byggt rit sitt að
miklu leyti á upplýsingum frá Klog
landlækni og þeim læknum, er hann
hittir á leið sinni.
Þótt margt fróðlegt sé ritað um sjúk-
dóma hér á landi, er þar hvergi minnzt
á krabbamein, en mest ræðir hann um
holdsveiki, skyrbjúg og ginklofann i
Vestmannaeyjum.
Séra Jón Jónsson að Stærra-Árskógi
og síðar Grenjaðarstað, sem uppi
var 1772—1866, er talinn með í
Læknatali Lárusar H. Blöndal og Vil-
mundar Jónssonar. Þar segir svo:
„Fékk lækningaleyfi 1812 hjá Tómasi
landlækni Klog og síðan konungsleyfi
28. júní 1816 til þess að stunda lækn-
ingar i Eyjafjarðar- og Þingeyjarsýsl-
um, gegn því skilyrði, að hann héldi
dagbækur yfir lækningar sínar og
sendi landlækni árlegan útdrátt úr
þeim. Eru dagbækurnar enn til (Lbs.
2241—2247 8VO)“. Dagbækur hans,
sem til eru á Landsbókasafninu, ná yfir
árin 1818—1821, 1823, 1824, 1827, 1829
og 1831. Getur hann margra sjúkdóma
í dagbókum þessum og þeirra ráða,
sem hann hefur við þeim haft. í dag-
bókum árið 1822 segir svo í kafla, sem
hann nefnir Phymata: „Ein kona í
Norðursýslu dó ólæknanleg úr brjósl-