Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1959, Síða 176

1959
— 174
í bók sinni flokkar Schleisner sjúk-
dóma nákvæmlega i marga flokka.
Einn flokk nefnir hann „Andre
kronisk kirurgiske sygdomme: ulcera,
abscesser, prolapser, phlegmoner,
kontrakturer og forskellige tumores og
indurationes mammae (rimeligvis
scirrhus) hvilken sidste benævnelse
forekommer meget hyppigt“. Á öðrum
stað getur hann um, að krabbamein
hafi alls 13 sjúklingar (6 karlar og 7
konur). Nákvæmast flokkar hann
sjúkdóma þeirra sjúklinga, sem hann
rannsakar sjálfur og hefur til með-
ferðar. Þar á meðal telur hann 4 sjúk-
linga með scirrhus mammae. í yfirliti
sínu yfir dánarorsakir á 10 ára tíma-
bilinu árin 1828—1837 getur hann um,
að úr krabbameini hafi dáið 37 sjúk-
lingar, eða 0,3% þeirra, sem létust á
þessu tímabili.
Ekki getur Schleisner þess, að hann
liafi gert aðgerðir, hvorki á þessum
fjórum sjúklingum með brjóstkrabba
né á öðrum krabbasjúklingum, sem
hann minnist á.
Hér skal aðeins vitnað til smágrein-
ar, sem birtist í Klausturpóstinum
1822, yfir banamein íslendinga árið
1821, þar sem gefin er nokkur hug-
mynd um banamein íslendinga á ár-
unum fyrir ferð Schleisners hingað til
lands.
íbúafjöldi landsins er 48551 árið
1821. „Það ár fæðast 1464, en þar á
móti deyðu það ár 1629, svo að árið
1821 teljast hér nú 165 fleiri dánir en
fæddir á landi voru“. Síðan segir, að
af þeim dánu 1629 hafi verið 650 ung-
börn innan 10 ára aldurs. Taldar eru
margar dánarorsakir, og meðal annars
eru þetta ár sjö taldir dánir úr krabba.
Mun grein þessi væntanlega vera rit-
uð af Jóni landlækni Thorstensen eða
eftir skýrslu frá honum.
VE
í doktorsritgerð Jóns Finsens, hér-
aðslæknis: „Iagtagelser angáende syg-
domsforholdene i Island“, sem út kom
árið 1874 í Kaupmannahöfn (disputa-
tia), gerir hann nána grein fyrir öll-
um þeim sjúklingum, sem hann hafði
til meðferðar á því tímabili, er hann
var héraðslæknir í Austurhéraði Norð-
uramtsins, búsettur á Akureyri 1856—
1866. Sjúklingar hans á þessu tima-
bili voru alls 7539. Flokkar hann þá
eftir sjúkdómum. Meðal þessara sjúk-
linga telur hann 5 hafa haft útvortis
krabbamein, brjóstkrabba 3 og krabba-
mein i legi 2. Enn fremur nefnir hann
tumor mammae í 2 tilfellum. Síðan
segir svo í kaflanum „Kræft“: „Denne
sygdom forekommer ikke hyppig i Is-
land. Jeg kan sáledes ad den kun frem-
vise et Antal af 11 Tilfælde, som er
0,14% af samtlige Sygdomstilfælde. Af
de i Island forekomne Tilfælde havde
3 deres Sæde i det kvindelige Bryst,
2 i Livmoderen, 1 Epitheliom í Læben,
og de 5 övrige pá forskelige andre
Steder af Legemets overflade. Iövrigt
fordres Kræftens forhold i Island ikke
videre omtale“. Ekki getur Finsen um,
að hann liafi gert aðgerðir á brjóstum
þessara kvenna. í kaflanum um dánar-
orsakir sjúklinga sinna, en af þeim
höfðu alls dáið 278, getur hann um,
að 9 hafi dáið úr krabbameini, sem
var 3,2% af dauðsföllum alls.
Jón Finsen var vel menntaður lækn-
ir á þeirra tíma vísu, og vitað er, að
hann gerði nokkuð að skurðaðgerðum.
Varð hann fyrstur íslenzkra lækna til
þess að nota svæfingu við aðgerð. Eru
því gerð glögg skil í grein Vilmundar
Jónssonar landlæknis: „Um upphaf
svæfinga og fyrstu svæfingar á ís-
landi“, sem birtist í viðauka við Heil-
brigðisskýrslur árið 1942. Vitnar hann
þar meðal annars í ársskýrslur Jóns
Finsens frá allri embættistíð hans. Þar
er minnzt á nokkrar stærri skurðað-
gerðir, en þeirra á meðal er ekki get-
ið aðgerða á brjóstum.
Þegar rætt er um lækna og skurð-
aðgerðir hér á landi á miðri 19. öld,
er rétt að minnast nokkrum orðum a
einn af merkustu skurðlæknum lands-
ins á þvi tímabili, Jósep Skaptason,
Hnausum (1802—1875), en hann út-
skrifast árið 1827 frá Kirurgiska aka-
demiinu danska. Er vitað um ýmsar
merkar aðgerðir, sem hann gerði a
sinni starfsævi. Við athuganir á skýrsl-
um hans, svo og þeim sjúkradagbók-
um hans, sem til eru í Þjóðskjalasafni,
sést þó hvorki minnzt á, að til hans