Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1959, Blaðsíða 177

175 —
1959
hafi komið sjúklingar með brjóst-
krabba, né hann gert slíkar aSgerSir.
í Huld, safni alþýSlegra fræSa ís-
lenzkra, sem gefin var út i 2 bindum
fyrir aldamótin siSustu (II. útgáfa
1936), er þáttur af Þorsteini nokkrum
SigurSssyni. Býr hann aS Haga í Þingi
i Húnavatnssýslu. Segir svo í þætti
þessum (bls. 129—131):
„Kona hans hét RagnheiSur (Ólafs-
dóttir). Brá Þorsteinn búi um voriS
(1840) og fór aS Hnausum til Jóseps
læknis Skaptasonar. Orsökin var sú,
að RagnheiSur hafSi fengiS krabba-
niein i brjóstiS, og vildi Þorsteinn þvi,
að hún væri á heimili læknisins, svo
að hún fengi sem bezta hjúkrun og svo
mikinn létti á þjáningum sínum sem
unnt væri, og vildi hann vinna þar
fyrir henni“.
Frekara er ekki minnzt á RagnheiSi
1 þætti þessum, afdrif hennar né hvort
nokkur aSgerS hafi veriS gerS viS
sjúkdómi hennar.
Má vænta eftir lýsingu þessari, að
hún hafi veriS langt leidd af sjúkdóm-
lnum, þar sem talaS er um þjáningar
hennar og því krabbameiniS vart ver-
lð .skurStækt.
1 ársskýrslu Jóseps Skaptasonar áriS
1840 er ekkert á konuna minnzt. Hins
^egar finnst hennar getiS í ministerial-
hok Þingeyrarklausturs. Deyr hún aS
Hnausum 6. des. 1840 og er jarSsungin
^2. des. Er hún þá talin 47 ára gömul,
í athugasemd segir, aS hún sé „dáin
ntumeini".
í smágrein í Læknablaðinu 1927
hirtir GuSmundur Hannesson, próf-
essor, skýrslubrot frá Jósep lækni
j aptasyni til HeilbrigSisráSsins
nanska áriS 1853. Fjallar þaS einkum
nm húsaskipan i Húnavatnssýslum, en
1 eigin athugasemdum prófessors GuS-
nmndar um Jósep Skaftason segir hann
nmðal annars: „Hann (þ. e. Jósep
naptason) sendi t. d. æxli og sýnis-
°rn af meinsemdum til Danmerkur
þess aS fá fulla vissu um diagnosis,
g var þó ekki hlaupiS aS því i þá
^aga Þessi þáttur i starfi Jóseps
nptasonar er svo merkilegur og ein-
j*akyr; nð hann er þess virSi, aS hald-
Se á loft. Nú ber þess aS geta, aS
Peim tima, sem Jósep Skaptason mun
hafa sent slik sýnishorn, var ekki enn
tekin til starfa sérstök meinafræSi-
deild i Kaupmannahöfn. Mun hann því
væntanlega hafa sent sýnishorn þessi
til einhvers af sínum gömlu kennur-
um viS Kirurgiska akademíiS. Hvort
nokkur bréf eSa skilríki eru til í Kaup-
mannahöfn um þessi efni frá tíS Jóseps
Skaptasonar, er ekki vitaS, en óneit-
anlega væri þaS fróSlegt rannsóknar-
efni.
í ársskýrslum Jóns Hjaltalíns, land-
læknis, getur áriS 1864 um 2 tilfelli
meS scirrhus mammae, „önnur konan
meS liektik, en hin opereru3“, en siS-
ari konan mun hafa veriS ValgerSur
Magnúsdóttir, 53 ára, Brekku viS
Reykjavik. Hún er skráS í byrjun árs
1864 í sjúkradagbækur Jóns Hjaltalins,
sem til eru í Landsbókasafninu. Við
nafn hennar í nefndum sjúkradagbók-
um stendur: „Diagnosis: scirrhus
mammae“. Skriftin er nokkuð máS, en
þetta verSur þó lesiS: „Har siden i
vinter haft en (svulst i höjre?) bryst.
Knuden er ... og haard at föle pá. Hun
klager over Agrypnie, (banken?) for
hjertet, Mathed etc.“.
Önnur lýsing er ekki til á þessari
konu né um aSgerSina sjálfa. Konan
dó heima 1. mai 1864 skv. ministerial-
bók. Þessi aSgerS Hjaltalins land-
læknis er fyrsta amputatio mammae
vegna krabbameins, sem skýrslur eSa
aSrar heimildir geta um, aS gerS hafi
veriS hér á landi, aS undanskildum
aSgerSum (eSa aSgerS) Bjarna Páls-
sonar og aSgerS Jóns Bergsted, sem
áSur er getiS. Færir Vilmundur Jóns-
son rök að því, aS þessa aSgerð muni
Hjaltalín landlæknir hafa gert án
svæfingar, þar sem það sé ekki fyrr
en árið 1865, sem hann geti fyrst um,
að hann hafi svæft sjúkling viS aS-
gerS.
ÁriS 1866 getur Hjaltalín um eina
amputatio mammae vegna scirrhus,
sem var 3 pund að þvngd, og 1868
getur hann um eina slíka aðgerð, en
það ár gerði hann enn fremur eina
aðgerð vegna cystis mammae.
Arið 1874 er getiS um í skýrslum,
aS Zeuthen læknir á EskifirSi hafi
gert eina exstirpatio cancri mammae.
í viðaukablaði við 4. tbl. ÞjóSólfs ár-