Náttúrufræðingurinn - 2020, Qupperneq 64

Náttúrufræðingurinn
284
Ritrýnd grein / Peer reviewed
árið 2011.8,9 Þau studdust við viður-
kenndar aðferðir sem þróaðar höfðu
verið erlendis við mat og kortlagningu
víðerna, og byggðust á svipaðri skil-
greiningu víðerna og í lögum nr. 44 frá
1999. Kortlagning þeirra tók þannig til-
lit til fjarlægðar frá mörkum vélvædds
aðgengis, frá fastri búsetu og frá tækni-
legum ummerkjum, svo sem raflínum,
orkuverum og miðlunarlónum. Stafræn
gögn voru fengin úr IS50v-gagnagrunni
Landmælinga Íslands og frá fleiri stofn-
unum. Að auki voru hnituð inn gögn
sem ekki voru til á stafrænu formi.
Gögnin voru flokkuð með tilliti til
umferðarþunga, stærðar byggðakjarna
miðað við fólksfjölda og tegundar
tæknilegra ummerkja. Fjarlægð (frá
0,5–5 km) var enn fremur reiknuð fyrir
hvern flokk. Rannveig og Micael not-
uðu tvenns konar reiknilíkön. Annars
vegar fjarlægðargreiningu (e. distance
analysis) sem byggist á því að kortleggja
svæði sem eru í ákveðinni fjarlægð frá
mannvirkjum (1. mynd A). Hins vegar
útsýnisgreiningu (e. viewshed analysis)
sem byggist á því að kortleggja svæði
án sjónrænna áhrifa frá mannvirkjum
(1. mynd B). Niðurstöðurnar gáfu til
kynna að víðerni þektu rúmlega 30% af
heildarflatarmáli landsins og að jöklar
væru um þriðjungur þess svæðis.
Gæði víðerna eru oft metin út frá
flatarmáli víðernisheilda. Því stærri
sem heildin er, því meiri eru gæðin.4
Þetta endurspeglast í lagalegum skil-
greiningum sem grundvallast að miklu
leyti á stærð víðernanna og er að jafn-
aði miðað við 25 km2. Stærstu víðern-
isheildir landsins er að finna á jöklum
og í kringum þá á miðhálendinu. Með
aukinni vegagerð og uppbyggingu
annarra mannvirkja síðastliðna ára-
tugi hefur smátt og smátt verið gengið
á þessar heildir. Í meistararitgerð
sinni í umhverfis- og auðlindafræði
við Háskóla Íslands kortlagði Victoria
Taylor10 breytingar á landsvæðum án
áhrifa frá vegum og háspennulínum
á tímabilinu 1936–2010. Niðurstöður
hennar sýna að árið 1936 voru 93% af
heildarflatarmáli miðhálendisins laus
við áhrif frá vegum og háspennulínum
og mynduðu samfellda heild víðerna.
Um þremur aldarfjórðungum síðar,
árið 2010, hafði sú heild minnkað í 21%
af heildarflatarmáli miðhálendisins (2.
mynd). Prófun á nýjum breytum sem
ætlað var að fanga huglæga þætti víð-
erna var viðfangsefni Willems Tims11
í meistararitgerð sinni í landfræði við
Háskóla Íslands. Þessar breytur eru
farsímasamband, bílaumferð og ljós-
myndir sem ferðamenn taka á hálendi
Íslands og deila á Veraldarvefnum (3.
mynd A og B). Niðurstöður hans gefa
til kynna að hnitaðar ljósmyndir ferða-
manna séu gagnleg leið til að sýna
dreifingu ferðamanna og hvar fjöldinn
er mestur og minnstur, en sú breyta,
þ.e. fólksfjöldi, hefur mikil áhrif á það
hvort fólk upplifir einveru án truflunar,
eins og náttúruverndarlög gera ráð
fyrir. Dreifing farsímasambands gefur
vísbendingar um svæði þar sem mest
reynir á getu fólks til að komast leiðar
sinnar án aðstoðar eða stuðningsnets.
Umferðarþungi veitir enn fremur ná-
kvæmari upplýsingar um áhrif vega
og aðgengis á víðernisupplifun en
einungis fjarlægð frá vegum.
Skilgreining á hugtakinu víðerni
hefur lengi verið umdeild úti í hinum
stóra heimi. Ein ástæða þess að erfið-
lega hefur gengið að sameinast um skil-
greiningu á hugtakinu er sú að mörkin
á milli manngerðs og náttúrulegs
umhverfis eru að margra áliti óskýr
og oft háð upplifun hvers og eins.12–15
Vegna þessa hefur orðið algengara að
2. mynd. Breytingar á umfangi stærstu víðernisheildar á miðhálendi Íslands á tímabilinu 1936–
2010. – Changes in the scope of the largest wilderness area in the Icelandic central highlands
in the period 1936–2010.10,22