Þjóðmál - 01.09.2018, Blaðsíða 35
ÞJÓÐMÁL Haust 2018 33
Einkarekstur í skólakerfinu
Víða um heim starfa skólar á bæði leik og
grunnskólastigi, reknir á sjálfstæðum grunni.
Þeir tilheyra ekki opinberum rekstri skóla kerfis.
Þessir sjálfstæðu skólar eru almennt litrík
viðbót við skólaflóru hvers lands. Þeir hafa
gjarnan kynnt til leiks nýstárlega hugmynda
fræði og nýjar framsæknar skólastefnur.
Þeir hafa veitt foreldrum fleiri valkosti í
skólamálum og tækifæri til að velja milli ólíkra
áherslna í uppeldi og menntun barna sinna.
Hugmyndir um einkarekstur skóla vekja
víða ugg. Upp vakna hughrif um bandaríska
einkaskóla, himinhá skólagjöld og verulega
stéttaskiptingu. Sjálfstæðir skólar á Norður
löndum, og víða í Evrópu, eru þó gjarnan af
allt öðrum meiði. Þeir eru almennt styrktir af
almannafé og starfa samkvæmt námsskrám
og lagaskyldu um að uppfylla kröfur um
námsmarkmið og aðbúnað í skólum.
Árið 2008 var lögum um grunnskóla breytt
hérlendis á þann veg að einkareknir skólar
sem njóta viðurkenningar ríkisins skuli fá
tiltekið lágmarksframlag frá sveitarfélögum
fyrir hvern nemanda. Lágmarksframlagið
nemur 75% af meðalrekstrarkostnaði á hvern
nemanda í öllum opinberum grunnskólum
landsins. Þetta takmarkaða opinbera framlag
veldur því að rekstur einkarekinna skóla er
háður innheimtu skólagjalda.
Framlög sveitarfélaga mega þó vera hærri
en sem nemur þessu lögbundna lágmarks
framlagi. Til að mynda hefur Garðabær veitt
einkareknum grunnskólum í sveitarfélaginu
sömu framlög á nemanda og bæjarreknum
grunnskólum. Þó með því skilyrði að skólarnir
innheimti ekki skólagjöld.
Fjölbreytileiki í fyrirrúmi
Hérlendis eru einkareknir leikskólar 37 talsins,
en þá sækja um 15% allra leikskólabarna.
Einkareknir grunnskólar eru 13 talsins en
nemendur þeirra eru um 2,3% allra grunn
skólabarna landsins. Fjölbreytileiki skóla
kerfisins er takmarkaður.
Samanburðurinn er áhugaverður við aðrar
Norðurlandaþjóðir. Í Danmörku eru 12% allra
grunnskólabarna í sjálfstæðum skólum en
í Kaupmannahöfn er fjórðungur nemenda
í sjálfstæðum skólum. Í Noregi eru um 57%
allra leikskóla einkarekin. Árið 2014 voru um
20% leikskólabarna í Svíþjóð og um 17%
leikskólabarna í Danmörku í einkareknum
leikskólum. Ísland er því verulegur eftirbátur
nágrannaþjóðanna hvað varðar einkarekstur
í skólakerfinu.
Skýringin liggur eflaust meðal annars í því
að einkaaðilum er gert nær ókleift að stofna
leik og grunnskóla. Engir opinberir styrkir
bjóðast svo mæta megi stofnkostnaði við
húsnæði og búnað. Eins er opinbert framlag
með hverju skólabarni takmarkað með þeim
hætti sem fyrr er lýst. Þannig hafa sveitar
félög tryggt sér hálfgerða einokun á uppeldi
og menntun barna – einokun sem á öðrum
samfélagssviðum, til að mynda í atvinnulífi
og viðskiptalífi, þykir draga með óviðunandi
hætti úr frelsi og fjölbreytni. Samfélagið þarf
að treysta foreldrum betur til að velja þá
menntun sem hentar börnum þeirra best.