Þjóðmál - 01.09.2018, Qupperneq 35

ÞJÓÐMÁL Haust 2018 33
Einkarekstur í skólakerfinu
Víða um heim starfa skólar á bæði leik­ og
grunnskólastigi, reknir á sjálfstæðum grunni.
Þeir tilheyra ekki opinberum rekstri skóla kerfis.
Þessir sjálfstæðu skólar eru almennt litrík
viðbót við skólaflóru hvers lands. Þeir hafa
gjarnan kynnt til leiks nýstárlega hugmynda­
fræði og nýjar framsæknar skólastefnur.
Þeir hafa veitt foreldrum fleiri valkosti í
skólamálum og tækifæri til að velja milli ólíkra
áherslna í uppeldi og menntun barna sinna.
Hugmyndir um einkarekstur skóla vekja
víða ugg. Upp vakna hughrif um bandaríska
einkaskóla, himinhá skólagjöld og verulega
stéttaskiptingu. Sjálfstæðir skólar á Norður­
löndum, og víða í Evrópu, eru þó gjarnan af
allt öðrum meiði. Þeir eru almennt styrktir af
almannafé og starfa samkvæmt námsskrám
og lagaskyldu um að uppfylla kröfur um
námsmarkmið og aðbúnað í skólum.
Árið 2008 var lögum um grunnskóla breytt
hérlendis á þann veg að einkareknir skólar
sem njóta viðurkenningar ríkisins skuli fá
tiltekið lágmarksframlag frá sveitarfélögum
fyrir hvern nemanda. Lágmarksframlagið
nemur 75% af meðalrekstrarkostnaði á hvern
nemanda í öllum opinberum grunnskólum
landsins. Þetta takmarkaða opinbera framlag
veldur því að rekstur einkarekinna skóla er
háður innheimtu skólagjalda.
Framlög sveitarfélaga mega þó vera hærri
en sem nemur þessu lögbundna lágmarks­
framlagi. Til að mynda hefur Garðabær veitt
einkareknum grunnskólum í sveitarfélaginu
sömu framlög á nemanda og bæjarreknum
grunnskólum. Þó með því skilyrði að skólarnir
innheimti ekki skólagjöld.
Fjölbreytileiki í fyrirrúmi
Hérlendis eru einkareknir leikskólar 37 talsins,
en þá sækja um 15% allra leikskólabarna.
Einkareknir grunnskólar eru 13 talsins en
nemendur þeirra eru um 2,3% allra grunn­
skólabarna landsins. Fjölbreytileiki skóla­
kerfisins er takmarkaður.
Samanburðurinn er áhugaverður við aðrar
Norðurlandaþjóðir. Í Danmörku eru 12% allra
grunnskólabarna í sjálfstæðum skólum en
í Kaupmannahöfn er fjórðungur nemenda
í sjálfstæðum skólum. Í Noregi eru um 57%
allra leikskóla einkarekin. Árið 2014 voru um
20% leikskólabarna í Svíþjóð og um 17%
leikskólabarna í Danmörku í einkareknum
leikskólum. Ísland er því verulegur eftirbátur
nágrannaþjóðanna hvað varðar einkarekstur
í skólakerfinu.
Skýringin liggur eflaust meðal annars í því
að einkaaðilum er gert nær ókleift að stofna
leik­ og grunnskóla. Engir opinberir styrkir
bjóðast svo mæta megi stofnkostnaði við
húsnæði og búnað. Eins er opinbert framlag
með hverju skólabarni takmarkað með þeim
hætti sem fyrr er lýst. Þannig hafa sveitar­
félög tryggt sér hálfgerða einokun á uppeldi
og menntun barna – einokun sem á öðrum
samfélagssviðum, til að mynda í atvinnulífi
og viðskiptalífi, þykir draga með óviðunandi
hætti úr frelsi og fjölbreytni. Samfélagið þarf
að treysta foreldrum betur til að velja þá
menntun sem hentar börnum þeirra best.