Þjóðmál - 01.12.2019, Síða 22

20 ÞJÓÐMÁL Vetur 2019
Halla Sigrún Mathiesen
Rétt skal vera rétt
Samkeppnishæfni
Það er vinsælt að líta til Norðurlandanna sem
undrabarna hagfræðinnar. Stórstjörnur,
stjórn málamenn og blaðamenn dást að
því að Norðurlöndunum hefur á einhvern
ótrúlegan hátt tekist að sveigja lögmál
fræðanna. Árið 2006 færði Jeffrey Sachs
meira að segja rök fyrir því að velferðar módel
Norðurlandanna afsannaði kenningar
Friedrichs Hayeks um frjálshyggju. Norðurlöndin
státa af miklum lífsgæðum, hagsæld, sterkum
kaupmætti, lítilli fátækt, jöfnuði og öflugu
velferðarkerfi. Útkoman á að sanna að háir
skattar og stórt ríkisbatterí komi ekki þegar
allt kemur til alls niður á þrótti atvinnulífsins
og lífsgæðum einstaklinga.
Í bók sinni Scandinavian Unexceptionalism
kryfur höfundurinn Nima Sanandaji algengar
mýtur um Norðurlöndin og fer yfir það hver
raunveruleg ástæða velmegunar þar sé. Frá
árunum 1870 til 1970 voru Norðurlöndin
þau lönd sem uxu hvað hraðast í heiminum.
Þessi ár einkenndust af umbótum sem voru
atvinnulífinu í vil, t.d. með stofnunum banka
og tilfærslu landeigna frá landeigendum (e.
landlords) til bændanna sjálfra. Velmegunin
varð til á tímum þar sem frjálst markaðs­
hagkerfi réð ríkjum, skattar voru lágir og ríkið
hafði lágmarksafskipti af atvinnulífinu.
Fyrirtæki á borð við IKEA, Volvo og H&M litu
dagsins ljós. Á áttunda og níunda áratugnum
fór óhófleg stækkun ríkisvaldsins hins vegar
að grafa undan framförunum sem höfðu
náðst – í formi hárra skatta, ríkulegra ríkis­
úthlutana og erfiðra vinnumarkaðsaðstæðna.
Að sögn Sanandaji einkennist menning
þessara landa einnig af miklu trausti, ábyrgð,
góðri vinnusiðfræði og félagslegri samheldni.
Þessir eiginleikar, auk lítillar fátæktar og
ójöfnuðar, voru allir fyrir hendi áður en þessi
lönd urðu fræg velferðarríki. Ein af niðurstöðum
Sanandaji er að sambland þessara þátta –
frjálsir markaðir og menningar legir eiginleikar