Þjóðmál - 01.12.2019, Blaðsíða 42

40 ÞJÓÐMÁL Vetur 2019
Innri markaðurinn er róttækari hugmynd en
margir gera sér grein fyrir: hann felur í raun
í sér eins konar evrópskan „bræðslupott“ að
bandarískri fyrirmynd. Fjórfrelsið þýðir að
aðildarríki sambandsins afsala sér réttinum
til að takmarka flæði vöru og þjónustu til að
vernda innlenda framleiðendur; fjármagn
getur leitað þangað sem ávöxtun er hæst;
og borgarar í einu aðildarríki geta leitað sér
atvinnu í öðru að eigin vali. Á svipaðan hátt
og íbúi Idaho getur flutt til Kaliforníu eða
Texas í leit að betra lífi getur íbúi í Grikklandi
eða Portúgal flutt til Þýskalands eða Finnlands.
Í efnahags­ og myntbandalaginu felst svo
að aðildarríkin halda úti sameiginlegri mynt,
evrunni, og skuldbinda sig til að fylgja
ákveðnum reglum sem takmarka verulega
athafnafrelsi þeirra í efnahagsmálum. Þannig
gefa aðildarríki evrunnar ekki aðeins upp á
bátinn eigin peningastefnu heldur skuld­
binda þau sig einnig til að reka aðhaldssama
stefnu í ríkisfjármálum. Þetta skerðir mögu­
leika þeirra til að nýta hvort sem er peninga­
stefnuna eða ríkisfjármálin til að styðja við
eftirspurn og atvinnustig.
Myntbandalag í mýflugumynd
Efnahags­ og myntbandalagið er afleiðing
af því langvarandi markmiði Frakka að ná
evrópskri peningastefnu úr höndum þýska
seðlabankans til að þurfa ekki að lúta ægivaldi
þýska marksins. Allt frá endalokum Bretton
Woods­kerfisins höfðu Vestur­Evrópuríkin
unnið út frá þeirri forsendu að innbyrðis
stöðugleiki evrópsku gjaldmiðlanna væri
æskilegt markmið út af fyrir sig og festu því
gengi þeirra í ýmiss konar kerfum: „snáknum“,
EMS, ERM, o.s.frv. Í þessum kerfum kom það
iðulega fyrir að aðlaga þurfti gengið vegna
þess að raungengi frankans og lírunnar hafði
styrkst um of gagnvart þýska markinu. En
til þess að aðlögunin félli ekki að öllu leyti á
veikari hagkerfin þurftu Frakkar iðulega að
biðja Þjóðverja að hækka gengi marksins.
Umræður um myntbandalag má raunar
rekja allt til 7. áratugarins, en þeim hafði
ekki verið hrint í framkvæmd, ekki síst vegna
takmarkaðs áhuga Þjóðverja. Við fall Berlínar­
múrsins gátu Frakkar hins vegar nýtt sér
tímabundinn pólitískan veikleika Þjóðverja
til að gera myntbandalagið að veruleika.
Nálgun Þjóðverja í Maastricht­viðræðunum
var þó sú að gefa eins lítið og mögulegt var
eftir. Afleiðingin var eins konar hálfbakað
myntbandalag, sem skorti mikilvæga
stofnana þætti, sem almennt einkenna mynt­
bandalög, ekki síst sameiginleg fjárlög.
Í umræðum um hugsanlegt myntbandalag
hafði slík útfærsla raunar aldrei alvarlega
verið rædd. Í MacDougall­skýrslunni svo­
kölluðu, sem gefin var út 1977, var til dæmis
talað um að hæfileg sameiginleg fjárlög
þyrftu að vera á bilinu 2­5 prósent af lands­
framleiðslu aðildarríkjanna til að byrja með.
Sameiginleg mynt án sameiginlegra fjárlaga
hefði verið talin fjarstæðukennd, en sú varð
samt niðurstaðan í Maastricht. Þá virðast
ýmsir hafa gengið út frá því að myntbanda­
lagið mundi valda menningarbreytingu í
veikgengisríkjunum, sem mundi gera þeim
kleift að taka þátt í myntbandalagi með
mun agaðri hagkerfum. Síðan evran varð til
hafa Þjóðverjar raunar einnig bundið kvaðir
um jafnvægi í fjármálum hins opinbera í
stjórnarskrá og kveðið er á um takmarkanir
á hallarekstri í ríkisfjármálum í evrópska ríkis­
fjármálasáttmálanum. Niðurstaðan er alltof
aðhaldssöm stefna í ríkisfjármálum í Evrópu,
sem hægt hefur verulega á efnahagsbata
í kjölfar kreppunnar og gert skuldsettum
ríkjum erfiðara að vinna sig út úr skulda­
vandanum. Það hefur því fallið að mestu á
herðar Seðlabanka Evrópu að halda hagkerfi
evrusvæðisins á floti.
Popúlismi og vanmáttug þjóðríki
Áhrifin af þessum stofnananýjungum hafa
ekki látið á sér standa. Frá því að fjölmörg
ríki í Mið­ og Austur­Evrópu gengu í sam­
bandið árið 2004 hafa milljónir íbúa þeirra
nýtt sér fjórfrelsið og flutt til Vestur­Evrópu