Þjóðmál - 01.12.2019, Síða 77

ÞJÓÐMÁL Vetur 2019 75
Lengst af ævinnar átti Beethoven andstreymt
og átti gjarnan í útistöðum við samtíðarmenn
sína. Mikið af þessum karaktereinkennum
hefur verið rakið til heyrnarleysis hans, en
Beethoven byrjaði snemma að missa heyrn
og var orðinn nánast alveg heyrnarlaus
árið 1811. Þá hætti hann að mestu að koma
fram á tónleikum, hvort sem það var sem
píanó leikari eða stjórnandi, en hélt þess í
stað áfram að semja. Mörg af sínum helstu
verkum samdi hann því alveg heyrnarlaus.
Hér ætla ég að fjalla stuttlega um tilurð eins
af meistaraverkum Beethovens, óperuna
Fidelio (eða Leonore eins og Beethoven sjálfur
kaus að kalla hana). Þrátt fyrir að vera í hópi
bestu verka tónskáldsins er Fidelio að mörgu
leyti gallað verk enda gekk fæðingin ekki
þrautalaust. Það er líka að því leyti sérstakt
að smíði þess teygir sig yfir tvö tímabil á
ferli tónskáldsins, það er að segja hann hóf
að semja óperuna snemma á miðtímabilinu
(1802­12) en lauk ekki endanlega við hana
fyrr en á síðasta tímabili tónskáldaferilsins
(1812­27).
Beethoven lagði fyrstu drög að óperu árið
1803, þegar hann var ráðinn til þess að semja
slíkt verk við texta Emanuels Schikaneder
(hann þekkjum við einmitt sem textahöfund
Töfraflautu Mozarts). Þær áætlanir runnu
hins vegar út í sandinn en eitthvað af því
sem Beethoven samdi af þessu tilefni nýttist
í Fidelio (hér má nefna dúettinn „O namen­
lose Freude“ sem rataði í 2. þátt lokagerðar
óperunnar).
Árið 1804 hóf Beethoven hins vegar að
semja óperu við nýjan texta, að þessu sinni
þýska þýðingu Josephs Sonnenleithner á
leikriti franska skáldsins Jean­Nicolas Bouilly,
Leonore, oder Der Triumph der ehelichen Liebe
(1794), og var verkinu að mestu lokið þegar
kom fram á árið 1805.
Ýmsar tafir urðu til þess að óperan var ekki
frumflutt fyrr en 20. nóvember sama ár.
Frumflutningurinn fór fram í Vínarborg
(Theater an der Wien), sem þá var hersetin
af mönnum Napóleons, og viðtökurnar
voru ekki góðar. Óperan, sem þá var í
þremur þáttum, þótti meðal annars of löng
og hún var aðeins sýnd þrisvar sinnum í
upprunalegri gerð. Forleikurinn að verkinu
var sá sem við þekkjum nú sem Leónóru-
forleikinn nr. 2.
Florestan, fangi Tenór
Leónóra, eiginkona hans,
dulbúin sem maður undir
nafninu Fidelio
Sópran
Rocco, fangavörður Bassi
Marzelline, dóttir hans Sópran
Jaquino,
aðstoðarmaður Roccos Tenór
Don Pizarro, fangelsisstjóri Barítón
Don Fernando,
erindreki konungs Barítón
Tveir fangar Tenór og bassi
Hermenn, fangar, þorpsbúar
Hlutverkaskipan í Fidelio