Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2009, Qupperneq 37

Hjörleifur Guttormsson
Minjar um sjósókn
við Héraðsfíóa
r
þessari grein er fjallað um minjar
tengdar sjósókn við Héraðsflóa svo og í
Bjamarey og Torfu í landi Fagradals.
Andstætt heimvemm var í útvemm legið
við um lengri eða skemmri tíma og kallaði
það á húsaskjól til íveru auk aðstöðu til
geymslu og verkunar afla. Fá heiti fínnast
um slíkar vistarverur í fomum textum, en
líklegt að orðið skáli eða verskáli hafí á
miðöldum víða verið notað og sú nafngift
varðveist einna lengst á landinu austan-
verðu. Gætir hennar að líkindum í ör-
nefnum eins og Skálum á Langanesi,
Skálavík við Fáskrúðsfjörð og Skála á
Berufjarðarströnd. Sjóbúð er yngra heiti, og
var einkum notað sunnanlands, og verbúð
sem aðallega var haft um slík skýli á
vestanverðu landinu.1
Skilyrði fyrir útveri var að sjálfsögðu að
þar væri sæmileg lending fyrir árabáta og
helst fleiri en ein til að bregðast við
breytilegri vindátt. Jafnframt þurfti að vera
unnt að bjarga bátum á þurrt undan hafróti
og gróðurlendi að vera til staðar sem næst
sjó, bæði til að afla torfs til byggingar
verskála og fyrir athafnasvæði, þar sem
unnt væri að breiða og þurrka físk og grafa
hákarl til kæsingar. Eftirsóttustu útverin
voru á annesjum eða í úteyjum þar sem stutt
var á mið til að stytta róður og vega upp á
móti takmarkaðri stærð báta sem ekki
dugðu til sóknar á djúpmið.
A Austurlandi virðast árabátar á 18. og
fram á 19. öld að jafnaði hafa verið minni
en í öðrum landshlutum. Þannig segir
Ólafur Olavius2 eftir ferð sína um Austur-
land 1776 að ekkert sé hægt að setja út á
báta Austfirðinga annað en það, að þeir séu
allt of litlir, svo að ekki sé unnt að sækja á
þeini á djúpmið. Einnig telur hann nokkuð
skorta á að Austfirðingar séu jafnleiknir við
hákarlaveiðar og sjómenn nyrðra og
vestra.31 þessari grein verður víða vitnað til
ummæla Olaviusar, Guðmundar Jónssonar
1 Lúövík Kristjánsson. íslenzkir sjávarhœttir II. Reykjavík 1982, s. 433.
2
Olafur Olavius (1741-1788) var Vestfirðingur, sonur Ólafs Jónssonar lögsagnara á Eyri í Seyðisfirði. Hann nam í Skálholtsskóla
og síðan við Hafnarháskóla guðfræði, búfræði og náttúrufræði. Til íslands var hann sendur af stjómvöldum sumurin 1775-1777
til að kanna ýmis hagnýt efni, byggilegar eyðijarðir, aðstöðu til fiskveiða og fiskverkunar og rekavið. Afraksturinn birtist í
Ferðabók hans sem fyrst var þýdd og gefin út á íslensku 1964-1965.
^ Ólafúr Olavius. Ferðabók II. Reykjavík 1965, s. 155.
35