Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2009, Síða 93

Þáttur af Jóni Sigurðssyni
Augnabliksmynd
Við skulum nú um ögurstund hverfa aftur í
tímann til æsku og unglingsára Þorbjargar
Steinsdóttur. Þá voru á búunum í Njarðvík
um 60 manns. Flest voru þetta frændur og
vinir, og fólkið gekk út og inn eins og þetta
væri eitt heimili.
Rökkurblundi er brugðið, og við erum
stödd í baðstofu Jóns Sigurðssonar. Ljós
blaktir á kolu og skjágluggarnir gefa
dimmúðgan svip. Á elliblakkri skarsúðinni
leika kynjamyndir, sem koma og hverfa.
Bak við hinn dimma ljóra býr heimur hins
hulda, fullur af ógnum og dásemdum.
Baðstofan er lítil, þó gerð fyrir 14-15
manns. Rúm með sameiginlegum göflum,
eru með báðum hliðurn, en á einum stað er
skot undir glugga, og þar stendur lítið borð.
Fullorðna fólkið er sest upp, hver á sínu
rúmi, og grípur verkefnin, kamba, rokka,
snældur og prjóna. Einn tálgar sleif, annar
bregður gjörð. Enginn verður útundan með
verkefni. Flúsfreyja gengur um baðstofuna
og horfir vökulum augum á verk hvers og
eins. Þó er engan ótta að sjá hjá fólkinu,
heldur má lesa góðvild úr augnaráði þess, er
það lítur á hana.
Við borðið undir glugganum situr
húsbóndinn, mikill vexti, friður sýnum og
höfðinglegur. Fíann er að skera ijaðrapenna,
sem hann dýfir síðan i kálfsblóð og prófar á
nögl sér. Á borðinu eru staflar af bókum og
handritum, sem hnýtt er utan um með
þvengjaskinnsböndum (!). Jón strýkur yfír
pappírinn fyrir framan sig og sléttar úr
hrukkum, sem komið hafa vegna óhægrar
geymslu, og byrjar síðan að skrifa.
Nú er allt komið í gang í baðstofunni,
sinn vanagang. Kannski er þessi baðstofa
ekkert frábrugðin öðrum baðstofum, þar
sem fátækt og getuleysi íslenskrar alþýðu er
skráð á súð, sperrur, gólf og göng. Jú, í
hornum og skotum, hvar sem afdrep er eða
sýnist, eru bækur, ekkert annað en bækur,
bögglar og handrit, sem hnýtt er utan um.
Yngri bömin ærslast á gólfinu og annað
veifið skjótast þau eldri í leikinn.
Heimilisfólkið ræðir saman hátt og lágt.
Fólkið af hinum bæjunum kemur, ýmsra
erinda, kliðurinn og erillinn eykst jafnt og
þétt.
En bóndinn við borðið lítur ekki upp,
hann virðist ekkert af þessu heyra, heldur
skrifar jafnt og þétt. ,Bóndinn‘ hefur lotið í
lægra haldi, og einkenni hans að mestu
horfin. Myndin er líkari venjulegum
sveitaklerk eða klausturmanni. Þama lítur
hann þó upp og rennir auga að skoti einu
inn við gafl. Hann stendur upp nokkuð
seint, og gengur þangað, án þess að gefa
öðm gaum.
Þar tekur hann fram stóra skinnbók og
leitar heimilda. Kannski er þarna eitthvað af
þeim fornu heimildum, sem voru við lýði
allt fram á okkar daga, en týndust eins og
handrit Jóns. Um það vitum við ekki, en í
auga hans bregður fyrir bliki og bros læðist
á vör.
[Þessi síðasti kafli hefur áður verið
prentaður í þættinum Frá liðnum dögum, í
bókinni Ur syrpu Halldórs Péturssonar. Rv.
1965, bls. 152-153.]
Helgi Hallgrímsson skrifaði upp á tölvu
1996 eftir vélrituðu handriti Halldórs sem
geymt er í Héraðsskjalasafni Austfirðinga.
Helgi ritaði einnig viðbótina um þjóð-
sagnaskráningu Jóns og bjó þáttinn til
prentunar.
Ritstj.
91