Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2009, Síða 139

Pro Memoria Eiríksstaðabræðra 1786
En klæðinu og brúninni sem til Brúar-bænhúss fór er þannig lýst í vísitasíu séra Áma
21. maí árið áður (1789), „..utan það rauða sunnudaga altarisklæði ásamt því fylgjandi
brún, sýnist nærsta því lítt sæmilegt til þjónustu gjörðarinnar, þar hún er mjög slitin og þar
að auki klæðið götótt.“
Út-Dælir hafa talið þetta „sæmilegf ‘ í bænakofa Efra-Dælinga, og þeim þar upp frá
skítsama um götin, sjálfir rammgötóttir í guðsorði og kristindómi, oftast blundandi undir
prédikunum klerks, laraðir eftir ferðavolkið, ef þeir á annað borð hrökkluðust til kirkju, en
dúranna á milli rápandi út úr guðshúsinu „ávarpandi“ þar hver annan.
„Ávarp“ á þessum tíma á Jökuldal þýddi að hella ofaní meðbróður sinn víni, samanber
Þórðarbréf Skjöldólfs. (Sjá Múlaþing 24 - 1997 bls. 114).
Eldri kirkjan á Brú var lítil, kannski í bænhússtærð, en hvaða stærð er nú það? Því getur
greinarstúfshöfundur ekki svarað að öðm leyti en því, að ef til vill endurbyggðu Eiríks-
staðabræður myndarlega skemmuna í bænhústóttinni á Brú.
Sveinn Pálsson læknir og náttúmfræðingur kom í Brú 9. sept. 1794. Elann getur um
„dálitla kirkju“ þar á bæ.
Bænhús voru í katólskri tíð á Hákonarstöðum, Eiríksstöðum og Brú, eru nefnd í
Stefánsmáldaga Möðrudals 1493.
Sóknarkirkja þessara bæja var í Möðmdal á Efra-Fjalli um aldir og þar í milli rúm
þingmannaleið (um 37,5 km.) um Heiði og Fjallgarða að fara, en ekki torleiði, engar
strangar og stórgrýttar þverár hrapandi niður um brattlendi á þeim vegum. En kirkjuráp og
flengreiðir Efra-Jökuldælinga til Möðrudalskirkju lögðust af eftir 1716, þegar séra Bjarni
Jónsson síðasti prestur í Möðmdal hneig út af dauður við Loftsmýrargróf milli Flatargerðis
og Skriðusels á Efra-Dal. Þá varð um skeið amenlaust í Möðmdal.
Bænhúsin stóðu eftir sem áður þótt siðaskiptabölið riði yfir, en hlutverk þeirra breyttist
í geymsluhús, og fóru þá að kallast skemmur, en mismunandi hefur verið og tilviljana-
kennt, hvað bænhúsnöfnin loddu lengi við þau hús.
Nærtækt og gott dæmi um slíkt er á Brekku í Fljótsdal. Þegar sú jörð var tekin undan
Skriðuklaustursumboði og gjörð að læknissetri 1773, þá fór fram húsaúttekt. Þar er nefnt
„Bænhús so kallað úti á hlaðinu, 1813 niður á hlaðinu,“ en í síðari úttektum fer sama hús
að kallast einungis skemma og bænhúsnafnið hverfur með öllu.
Það gæti því verið að títtnefnt bænhús á Brú hafi tekið við hlutverki útiskemmu upp úr
siðaskiptum og jafnvel nafnið hafi lengi viðhaldist líka, eða allt fram á daga þeirra
Eiríksstaðabræðra, enda talað um í skjalinu að byggja upp bænhús.
Á það má minna í þessu sambandi, að Eiríksstaðabræður vom afkomendur Þorsteins
„Jökuls“ er bóndi var á Brú um fnnmtánhundmð.
Þetta Jökulsættarfólk var mjög ríkjandi á Efra-Jökuldal allt þar til að „yfir hmndi askan
dimm, átjánhundruð sjötíu og fimm.“
Um þetta fólk má fræðast í Ættum Austjirðinga.
Páll Pálssonfrá Aðalbóli.
137