Saga - 2016, Blaðsíða 36

samstöðunnar. Með eindreginni áherslu á áfengisbann var því sveigt
af leið. Umræðan um skaðsemina var óbreytt en leiðin að mark -
miðinu breyttist. Hún beindist nú ekki að siðbót heldur að pólitískri
stefnumörkun — að stýringu með aðkomu stjórnvalda um lögbann
á vínið. Breytt áhersla templara er þar í takt við einkenni siðbótaafla,
sem að mati kanadíska lögfræðingsins Alans Hunt hafa tilhneigingu
til að færast frá áherslu á sjálfstjórn einstaklingsins yfir í andhverfuna,
bann við því sem honum er talið skaðlegt.65 Með bannstefnu gáfust
templarar því upp gagnvart hægagangi hinnar siðferðislegu baráttu
eða létu sér hana í það minnsta ekki lengur nægja.
Breyttar áherslur með bannstefnu er eitt, árangurinn af þeirri
breyttu stefnu, með þjóðaratkvæðagreiðslu og lagasetningu, er ann -
að. Í rannsóknum á tilkomu og afnámi áfengisbanns í Banda ríkjun -
um beinir stjórnmálafræðingurinn Mark Lawrence Schrad sjónum að
ákveðnum stofnanaferlum í stefnumörkun. Hann skoðar undanfar-
ann sem leiðir til skyndilegrar stefnubreytingar og þá þætti sem hafa
þar áhrif á, svo sem meðal annars ákveðna hjarðhegðun og viðleitni
til að laga sig að þeim sjónarmiðum sem leiða til jákvæðrar endurgjaf-
ar (e. positve feedback).66 Samfélagsumræðan tengd áfengisbanni í
Bandríkjunum efldist frá 1906 og virðist umfang hennar hafa verið
einn af lykilþáttum í að tryggja framgang allsherjarbannsins. Í ljósi
aukinnar þjóðernishyggju í kjölfar hervæðingar tókst fylgjendum
bannlaga að samsama bannorðræðuna almennum hugmyndum á
borð við föðurlandsást, fórnir og þjóðaröryggi. Fram leiðslu- og
bruggunarbann hafði náðst fram 1917–1919 í ljósi styrjaldar ástands -
ins og jók það enn á réttmæti bannsjónarmiða. Schrad tekur fram að
lögbann hafi þó vissulega verið aðeins einn kostur af mörgum í bar-
áttunni gegn áfengisdrykkju.67 Slíkt sýndi sig vel á Norðurlöndum
þar sem bann var einungis lögfest í Noregi og í Finnlandi,68 þeim
nanna þorbjörg lárusdóttir34
65 Alan Hunt, Governing Morals. A Social History of Moral Regulation (Cambridge:
Cambridge University Press 1999), bls. 2.
66 Lawrence Schrad skoðar ákvarðanatöku um bannið og afnám þess í ljósi kenn-
inga um skyndilegar stefnubreytingar (e. punctuated equilibrium theory), sjá
Mark Lawrence Schrad, „Constitutional Blemishes: American Alcohol Prohibi -
tion and Repeal as Policy Punctuation“, The Policy Studies Journal 35:3 (2007),
bls. 437–457.
67 Sama heimild, bls. 444–445.
68 knut kjellstadli, Aschehougs Norgeshistorie 10, bls. 151; Arnar Guðmundsson og
Unnar Ingvarsson, Bruggið og bannárin. Áfengisbannið á Íslandi 1915–1935
([Reykjavík]: Fróði 1993), bls. 38–39.
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 34