Saga - 2016, Side 52

af hugmyndafræðinni um bann, sem beinst hafði að alþýðu en um
leið gegn henni, og málflutningi templara um orð og athafnir; þeir
höfðu tekið orðræðuna til sín, gert hana að sinni og beittu henni nú
fyrir pólitískan vagn sinn. Afstaðan samræmdist sjónarmiðum
templara, sem jafnan höfðu teflt fram tveggja póla sýn stéttaand -
stæðna þar sem efri stéttir og einstaklingshyggja nautnarinnar var á
annars vegar, alþýða og allsherjarhagur fjöldans hins vegar. Templ -
arar fylktu sér í raðir þeirra síðarnefndu. Framsóknar flokkur inn og
Tíminn höfðu stutt bann á þjóðernislegum grunni og dómsmál-
aráðherrann frá 1927, Jónas Jónsson frá Hriflu, hafði undið sér í að
herða umgjörð áfengislöggjafarinnar 1928. Fylgispekt við bannhug-
sjónina 1933 fylgdi því áfram stéttbundnum forsendum og þjóðern-
islegum en var nú nýtt í flokkspólitískari tilgangi en fyrr. Dregið
hafði úr meðbyrnum í ljósi erfiðleikanna sem banninu fylgdi. Það
gilti einnig um fylgi templara.131 Bannorðræðan átti sér sterkari
hljómgrunn á landsbyggðinni. Vel má hugsa sér að smæð sam-
félagsins, návígið við ríkjandi eða ráðandi pólitíska orðræðu, hafi
þar einhverju ráðið, ekki síst þegar bannorðræðan var runnin í póli-
tískari farveg en áður.
Með afnámi bannlaga virðist málflutningur templara hafa beðið
hnekki. Bannlög höfðu þá verið afnumin í Noregi, Finnlandi og
Bandaríkjunum.132 eftir reynslu bannáranna hafði almenningsálitið
snúist. Templarar sjálfir voru ekki einhuga. Meirihluti „ráðandi
manna“ innan stórstúkunnar taldi illmögulegt annað en að afnema
bann en ítrekaði að „sterkar hömlur“ yrði að viðhafa við veitingu og
sölu áfengis.133 Í félagsskap til höfuðs bannlögunum frá upphafi, í
„Ávarpi til Íslendinga“ í Ingólfi árið 1909, í Andbanningafélaginu
1917 og í félaginu Vörn árið 1932 hafði jafnan verið viðruð sú sýn
samhliða andúðinni á lögunum, að berjast bæri gegn óhóflegri
áfengisneyslu. Vildu menn þannig jafnframt stuðla að „heilbrigðri
bindindisstarfsemi“ eða hafa sölu áfengis á tryggri hendi landssjóðs
eða yfirvalda í héraði.134 Orðræðu um hert eftirlit og styrka umgjörð
nanna þorbjörg lárusdóttir50
131 Árið 1932 var heildarfjöldi félagsmanna innan Stórstúku Íslands 7500 og 1935
hafði þeim fækkað í 5000 manns. Sjá Arnar Guðmundsson og Unnar Ingvars -
son, Bruggið og bannárin, bls. 164.
132 knut kjellstadli, Aschehougs Norgeshistorie 10, bls. 151; Arnar Guðmundsson
og Unnar Ingvarsson, Bruggið og bannárin, bls. 168–169.
133 Brynleifur Tóbíasson, „Um áfengisbannið“, Tíminn 4. september 1934.
134 „Ávarp til Íslendinga“, Ingólfur 24. júní 1909, bls. 77; „Áskorun“, Morgunblaðið
8. júlí 1917, bls. 5; „Félagið „Vörn““, Morgunblaðið 27. febrúar 1932, bls. 2.
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 50