Saga - 2016, Page 156

Lokaorð
Rannsókn doktorsefnis er margræð og tekur á 19. aldar samfélaginu út frá
nokkrum mismunandi sjónarhólum. Hér hefur sjónum verið beint að þeim
þjóðfélagshópum sem til umræðu hafa verið, vinnufólki og lausafólki, og
möguleikum þeirra til að hafa áhrif á líf sitt og svigrúm til athafna. Vel hefur
tekist til við að dýpka umræðuna og varpa nýju ljósi á tilveru og daglegt líf
þessara hópa út frá dómsmálum, skoða hvar mörkin lágu í því sem var
mögulegt í samfélaginu í samhengi við lagarammann. Húsfólkið hefur að
miklu leyti setið hjá í þessari rannsókn þótt sá hópur tengist þeim fyrr -
nefndu vissulega og margir hafi jafnvel séð húsmennsku sem útleið úr vist-
arskyldunni. Lausafólk og vinnufólk er þó mun sýnilegra í heimildum, ekki
síst dómsskjölum, og rannsókn á þeim hópum hefur einnig sjálfstætt gildi
út frá þeirri fræðilegu nálgun, hinu anarkíska hornauga, sem beitt er.
Ritgerðin er vönduð að allri gerð og verulegur fengur að rannsókninni.
davíð ólafsson
Sjálfstætt fólk? Vald og andóf á Íslandi á tímum vistarbands. Það er ekki hægt að
segja annað en að ritsmíð doktorsefnis sé skemmtilega tímabær á tímum
þegar andóf, aktífismi og jafnvel anarkismi í ýmsum myndum er orðinn
hluti af pólitískri og hugmyndafræðilegri samræðu/deiglu. Það á ekki ein-
ungis við um rannsókn doktorsefnis á andófi heldur einnig beitingu hans á
sjónarhorni, sem bandaríski fræðimaðurinn James C. Scott hefur kallað
anarchist squint og doktorsefni snarar svo lipurlega sem hið anarkíska horn-
auga.
Á sama tíma ber hún með sér blæ frá nýliðinni fortíð sagnfræðinnar. Ég
held ég geti talað fyrir munn okkar beggja, andmælenda við þessa vörn, að
í þessari ritgerð finnum við fyrir gamlan kunningja sem við vorum næstum
búin að gleyma — svolítið eins og þegar gamall skólafélagi poppar upp á
facebook. Þar á ég við sjálft vistarbandið, sem var — ásamt brjóstagjöf og
flóm sem smitberum — helsta deiluefni íslenskra sagnfræðinga á síðasta
fjórðungi liðinnar aldar. Vistarband hefur hins vegar í seinni tíð fengið
almennt vægi sem neikvæð umsögn um aðstæður fólks, á vinnumarkaði og
víðar, sem ekki fær fyllilega um frjálst höfuð strokið vegna samfélagslegs
klafa af einhverju tagi. Sá neikvæði gildisdómur sem fest hefur við orðið er
e.t.v. ein ástæða þess að doktorsefni kýs oftast að nota orðið vistarskylda
fremur en vistarband, þótt það komi fram í titli og víðar (sjá bls. 3, nmgr. 6).
Önnur ástæða er sú að doktorsefnið gerir hárfínan greinarmun á þess -
um tveimur hugtökum. Þannig vísar vistarband í „ákveðið tímabil í sögu
fyrir komulags um vistarskyldu þegar lög um lausamennsku voru einna
andmæli154
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 154