Saga - 2016, Page 179

vötnum, líklega árin 900–910.“ Út úr þessu les ég að rennan hafi verið skorin
í gegnum Heklulag frá 1206 (fremur en landnámslagið frá 871±2). Hún hafi
síðan fyllst af mold og eftir það hafi fallið yfir hana gjóska úr Gríms vatna -
gosi frá 900–910. Hér hefur eitthvað skolast til. ef fyndist mannvistarlag
sentimetrum neðan við gjóskulag frá 934 væri staðurinn farinn að keppa við
Reykjavík um upphaf mannvistar og væru það meiri háttar tíðindi. Aftur er
vikið að gjóskusýnum tveimur blaðsíðum síðar (bls. 222): „Tvö sýni voru
tekin úr rennunni. Fyrra sýnið, gjóskusýni, var tekið þar sem rennan hvarf
inn í suðurbakkann á rannsóknarsvæðinu og hið síðara, jarðvegssýni, var
tekið norðaustur af þústinni [sem hefur verið lýst á bls. 216–217] (sýni nr.
41–42). Fyrra sýnið rétt ofan við rennuna reyndist vera úr Grímsvatna -
kerfinu, hugsanlega frá 1060–1080 en líklega þó eldra. Annar jarðfræðilegur
möguleiki er að það sé frá 900–910. Sé tekið mið af niðurstöðu greiningar á
sýni nr. 44 … þá er eldri möguleikinn líklegri. Lag nr. 44 reyndist vera nær
örugglega eldgjá 934. Lag sem sýni nr. 41 var tekið úr var alls ekki land-
námslagið …“ Loks er á bls. 224 ljósmynd af jarðvegs sniði við jaðar rann-
sóknarsvæðisins þar sem bent er á Vatnaöldulagið 1477, Öræfajökulslagið
1362, eldgjárlagið 934 og landnámslagið. en ekkert þeirra tengist mann-
virkjum á svæðinu. Að öðru leyti er landnámslagið ekki nefnt í frásögninni
af uppgrefti bæjarhúsanna. Á blóthússtaðnum svonefnda fannst hins vegar
ekkert gjóskulag nema landnámslagið, og var húsið grafið niður úr því og
þess vegna augljóslega yngra (bls. 356 og 379). Annars staðar á hólnum lá
landnámslagið undir mannvistarminjum. Hversu langt undir segir höfund -
ur ekki en ályktar, órökstutt (bls. 379): „Fólk hefur komið á staðinn mjög
skömmu eftir að landnámslagið féll 871±2 og yfirgefið hann nálægt árinu
1000.“ Í yfirlitskafla í bókarlok segir svo (bls. 432): „Fólkið í Hólmi hvarf á
braut líklega einhvern tímann á 10. öld.“ enn skortir nokkuð á rökstuðning
höfundar. Höfuðvandinn er samt sá að okkur vantar skýrara, nákvæmara
og umfram allt öruggara yfirlit yfir gjóskulögin á landinu. Ég hef lítið vit á
möguleikum á að búa það til en trúi þó ekki öðru en hægt væri með sam-
einuðu átaki að komast einhverju lengra en hefur verið gert fram að þessu.
Svo þurfa fornleifafræðingar að venja sig af því að nota um tíma orð eins og
mjög skömmu, alllöngu eða talsverðu. Þau eru svo ónákvæm.
Nokkuð vantar á tæknilegan frágang bókarinnar sem fræðirits. Þannig
er sambandið á milli tilvísana í meginmáli og heimildaskrár ekki alveg nógu
gott. Til dæmis er á bls. 135 vísað svo í rit: „Sigurðsson o.fl. 2005:162“. Vilji
lesandi nota þessa tilvísun til að komast að raun um hvaða rit þetta sé flettir
hann auðvitað upp í stafrófsraðaðri heimildaskrá en þar er ekkert rit skráð
á Sigurðsson (bls. 466). Til að ráða fram úr vandanum þarf maður að vita
fyrirfram að í Noregi starfar íslenskur miðaldasagnfræðingur sem heitir Jón
Viðar Sigurðsson því að bókinni er raðað undir nafninu Jón (bls. 447). Af
smávillum sem skipta ekki máli vegna meginefnis bókarinnar vel ég aðeins
eina. Sem Tungnamaður verð ég að nefna að uppgraftarstaðurinn Hvítár -
ritdómar 177
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 177