Saga - 2016, Side 185

um þeirra fyrir dómi fjölgaði verulega. Höfundur færir rök fyrir þessari þró-
un með sannfærandi hætti og nokkrum vel völdum dæmum, líkt og hann
hafði raunar gert áður í óútgefinni meistaraprófsritgerð sinni í sagnfræði við
Háskóla Íslands. Þessi greining höfundar er mikilvægt framlag til sagnrit-
unar um félagsgerð og réttarfar á Íslandi á öndverðri nítjándu öld. en um
leið sakna ég sams konar vinnubragða víðar í bókinni, þar sem gjarnan er
horft fram hjá hinu stærra samhengi eða höfundur endurtekur klisjur eða
útbreiddan misskilning um viðfangsefnið. Þannig eru sýslumenn sagðir
ævintýragjarnir í refsiaðferðum (bls. 82), án þess að gætt sé nánar að sögu
löggjafar um refsiúrræði eða refsihugmyndir á síðari hluta átjándu aldar og
fyrri hluta þeirrar nítjándu. eins er ranglega fullyrt að vistarbandið svo-
kallaða hafi jafngilt átthagafjötrum (bls. 42 og 78) og sett fram sú ófullnægj-
andi skýring á tilvist vistarbands — þeirri grunnstoð íslenskrar félagsgerðar
á 19. öld sem bókin að mörgu leyti hverfist um — að því hafi verið ætlað að
tryggja bændum vinnuafl á hagstæðum kjörum (bls. 31). Hér hefði ítarlegri
umfjöllun og djúpstæðari greining verið til bóta.
Ýmis spörð um frágang má jafnframt tína til. eitthvað er um ósamræmi
á milli tilvísana í heimildir í meginmáli og uppgefinnar heimildar neðan -
máls (bls. 12 og 50) og óskýrar svarthvítar ljósmyndir af bæjarstæðum og
landslagi á slóðum Ingiríðar eru lýti á bókinni fremur en prýði. Og af hverju
í ósköpunum er ekkert efnisyfirlit í bókinni? Á heildina litið er bókin engu
að síður skemmtileg aflestrar og saga Ingiríðar merkileg og fræðandi.
Höfundur hefur með hugkvæmni skapað merkilega aldarfarslýsingu sem
veitir góða innsýn í veruleika hinna lægst settu í stigveldi íslensks samfélags
á öndverðri nítjándu öld. Fyrir utan greinargóðan kafla um mikilvægi
hrepp stjórainstrúxins í þeirri sögu, byggðan á vandaðri sagnfræðilegri
greiningu, líður bókin þó fyrir að höfundur skuli ekki hafa tekið meira
afgerandi afstöðu til þess hvers konar bók þetta ætti að vera. Hún er of em -
pírísk og laus við skáldleg stílbrögð til að virka almennilega sem sagna -
þáttur eða alþýðleg ævisaga en skortir á hinn bóginn agaðri og gagnrýnni
vinnubrögð til að flokkast sem fullgilt fræðirit.
Vilhelm Vilhelmsson
ritdómar 183
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 183