Gripla - 2021, Page 138

GRIPLA136
4to er kominn úr enn eldri skinnbók. Því hafa að minnsta kosti verið tvö
handrit með formálanum. Til þess að skýra hvers vegna formálinn hefur
verið felldur brott úr flestum uppskriftum sögunnar bendir Sverrir á að
hann flytji ádeilu á græðgi og uppivöðslusemi valdastéttarinnar en upp-
skriftir sögunnar hafi einmitt verið gerðar fyrir meðlimi sömu stéttar sem
þess vegna hafi aðeins viljað fá söguna en ekki ádeiluna.3 Erfitt getur verið
að prófa þessa kenningu þótt hún virðist alls ekki ósennileg.
Formálinn var fyrst gefinn út á prenti stakur árið 1960, þá með
þeim rökum að hann væri ótengdur sögunni sjálfri.4 Helsta ástæða
prentunarinnar var sú að formálinn geymdi íslenskar þýðingar tveggja
dæmisagna eftir Esóp. Sú fyrri fjallar um hrafn uppi í tré með ostbita
í munninum sem refur platar með skjalli til að syngja, svo hann missir
ostinn, sem rebbi hreppir, en sú síðari um úlf sem veitist ranglega að lambi
fyrir að spilla fyrir sér vatninu í læk sem þau drekka úr bæði, lambið þó
neðan straums frá úlfinum, þegar lambið stendur á rétti sínum neytir
vargurinn aflsmunar og étur það. Útgefandi formálans, Ole Widding,
flokkar dæmisögurnar tvær eftir söguminnum með tilvísun í mikla skrá
sem þjóð fræðingurinn Stith Thompson birti upp úr miðri síðustu öld og
geymir nákvæma útlistun söguminna frá ýmsum heimshornum.5 Þegar
flett er í þessari skrá og skoðuð þau textasöfn sem þar eru nefnd virðast
engin þeirra koma til greina sem bein heimild dæmisagnanna tveggja.
Hvorki Widding né Sverrir Tómasson benda á ákveðna fornaldar- eða
miðaldatexta með þessum dæmisögum sem hafa getað þjónað sem fyrir-
myndir dýrasagnanna í formála Adonias sögu.
Svipaðar sögur og þær sem hér um ræðir er þó að finna á forngrísku
í dæmisagnasafni Esóps á frummálinu sem Karl Halm gaf út í Fabulae
Aesopicae Collectae (Leipzig 1889) og sömuleiðis í latneskum ævintýrum
teknum úr stólræðum franska kanúkans Jacques de Vitry (d. 1240) sem
Thomas Crane gaf út í The exempla or Illustrative stories from the Sermones
Vulgares of Jacques de Vitry (London 1890). Fyrri textann má hiklaust úti-
loka sem beina heimild vegna bókaskorts og takmarkaðrar grískukunnáttu
íslenskra klerka á miðöldum en í stólræðum kanúkans hefur sögunum
3 Sama rit, 298–300.
4 Ole Widding, „Om rævestreger,“ Opuscula I (1960): 331: „ganske løs – eller slet ingen –
tilknytning.“
5 Stith Thompson, Motif-Index of Folk-Literature (Bloomington: Indiana University Press,
1955–58), K334.1, U31.