Gripla - 2021, Blaðsíða 229
227
KATELIN MARIT PARSONS
TIL ÞESS ERU ILL DÆMI AÐ VARAST ÞAU
Um Bjarna í Efranesi í Skarðsárannál*
Allra manna athöfn bæði ill og góð
annáluð er upp í sérhvors brjósti –
last vor skildi lifa þjóð.
– Jón Magnússon í Laufási, Kóngarímur1
heimildargildi hefur lengi myndað meginásinn í annálarannsóknum
hérlendis. Fyrir rannsakendur eru annálar frá mið- og árnýöldum geysi-
mikilvægar heimildir, enda geta þeir verið einir til vitnisburðar um fjölbreytt
atriði á borð við siglingar, árferði, veðurfar og afbrot.2 Annálaritarar raða
saman kjarnyrtum fregnum um ólík mál í línulegri tímaröð og henta þannig
einkar vel í megindlegum rannsóknum þar sem leitað er að vel tímasettum
gögnum um afmarkað viðfangsefni.3 Í því samhengi hefur aðallega verið
horft til annála sem heimilda um atburði í nærumhverfi annálaritaranna
eða innan þess menningarsvæðis sem stóð annálariturum næst.4 Annálar
1 AM 103 8vo, 176r.
2 Gott nýlegt dæmi er verkefnið Dysjar hinna dæmdu – um aftökur og aftökustaði á Íslandi
og félagslegt og náttúrufarslegt samhengi þeirra. Í mörgum tilfellum hafa opinber skjöl
um eldri dómsmál ekki varðveist og gefa annálar betri heildarmynd um aftökur á Íslandi á
árnýöld en t.d. alþingisbækur. Steinunn Kristjánsdóttir, Sigrún Hannesdóttir og Magnea
Dís Birgisdóttir, „Dysjar hinna dæmdu: Áfangaskýrsla 2018“ (Reykjavík: 2018).
3 Sbr. t.d. Þorvaldur Thoroddsen, Árferði á Íslandi í þúsund ár (Kaupmannahöfn: Hið íslenska
fræðafjelag, 1916–17); Jón Steffensen, „Bólusótt á Íslandi,“ í Menning og meinsemdir: Rit-
gerða safn um mótunarsögu íslenzkrar þjóðar og baráttu hennar við hungur og sóttir (Reykjavík:
Sögufélagið, 1975), 275–319; Ævar Petersen og Þórir Haraldsson, „Komur hvítabjarna
til Íslands fyrr og síðar,“ Villt íslensk spendýr, ritstj. Páll Hersteinsson og Guttormur Sig-
bjarnarson (Reykjavík: Hið íslenska náttúrufræðifélag, 1993), 74–78.
4 Hermann Pálsson, Eftir þjóðveldið: Heimildir annála um íslenzka sögu 1263–98 (Reykjavík:
Heimskringla, 1965), 9; ÍA I, 45.
Gripla XXXII (2021): 227–256
* Bestu þakkir fá Rósa Þorsteinsdóttir, Svanhildur Óskarsdóttir, Anna Kristín Gunnarsdóttir,
Elín Konráðsdóttir, ritstjórar Griplu og ónafngreindir ritrýnendur. Þessi rannsókn var
unnin í tenglum við verkefnið „Hið heilaga og hið vanheilaga: Viðtökur og dreifing
veraldlegra og trúarlegra bókmennta eftir siðskipti á Íslandi“ (verkefnisstjóri er Margrét
Eggertsdóttir) sem hlaut styrk frá Rannsóknasjóði árið 2020.