Gripla - 2021, Qupperneq 240

GRIPLA238
yngri bróðurinn en móðirin banar því óafvitandi. Í þriðja tilbrigðinu er sak-
hæfi barnsins í forgrunni en réttlátur dómari lætur unga barnið velja milli
eplis og gulls. Barnið velur hiklaust eplið og sýnir þetta ótvírætt að barnið
hefur enn ekki þroska til þess að skilja heim fullorðinna. Skilaboðin eru
þau að börn eigi ekki að dæma samkvæmt lögum fyrr en þau sýna getu til
þess að tengja saman gerðir og afleiðingar.
Þjóðsagan um Bjarna tilheyrir augljóslega fyrstu gerð sögunnar þar sem
móðirin ræðst á elsta soninn í tilfinningauppnámi. Þegar horft er aðeins til
eldri sagna stendur íslenska þjóðsagan nokkuð sér á báti enda er það gróf
hótun móðurinnar um geldingu sem leiðir til hörmungarinnar. Hótunin
um að skaða kynfæri barns einkennir hins vegar hóp mun yngri samtíma-
sagna um móður sem talar kæruleysislega um að skera af lim sonarins
vegna hegðunar. Ung dóttir hennar hlýðir á móðurina og nær í skæri til
þess að gelda yngri bróður sinn án þess að hafa hugmynd um alvarleika
málsins. Framvinda sögunnar er að öðru leyti eins og í ATU 1343* en Jan
Harold Brunvand hefur flokkað þessa samtímasögn sem nr. 03250 („The
Mother’s Threat Carried Out“) í skrá sinni yfir slíkar sagnir.48
Íslenska þjóðsagan sýnir að sögnin þekktist þegar á árnýöld í mjög
svipaðri gerð og hefur verið skráð í dag en hefur að því er virðist ekki ratað
í söfn evrópskra þjóðsagnasafnara. Líklegasta skýringin felst í því að sagan
er talsvert grófari en ATU 1343* um barnið sem sker leikfélaga sinn á háls
í slátrunarleik sem þótti þó varla prenthæf þegar Grimms-bræður hófu
útgáfu. Þeir slepptu henni úr prentuðu safni sínu strax árið 1819 eftir að
hafa birt tvær sögur af gerð ATU 1343* í frumútgáfunni frá 1812 undir
fyrirsögninni Wie Kinder Schlachtens miteinander gespielt haben.49 Ólíklegt
er að enn óhugnanlegra afbrigði um ofbeldisfulla hótun móður myndi rata
greiðlega á prent.
Ótti við óaðgætni í orðfæri eða uppeldislega framkomu móður
við barn er áberandi í yngri flökkusögnum og ljóst að frásögnin á að
48 Jan Harold Brunvand, Encyclopedia of Urban Legends, 1. bindi, 2. útg. (Santa Barbara, CA:
ABC-CLIO, 2012), 426–27, 752; Ingo Schneider, „Traditionelle Erzählstoffe und Erzähl-
motive in Contemporary Legends,“ Homo narrans: Studien zur populären Erzählkultur: Fest-
schrift für Segfried Neumann zum 65. Geburtstag, ritstj. Christoph Schmitt (New York: Wax-
mann Münster, 1999), 165–79.
49 Dieter Richter, „Wie Kinder Schlachtens mit einander gespielt haben (AaTh 2401): Von
Schonung und Verschonung der Kinder – in und vor einem Märchen der Brüder Grimm,“
Fabula 27.1 (1986): 1–11.