Tímarit lögfræðinga - 01.04.2012, Page 83


miska samkvæmt 4. og 5. gr., og bætur síðan gerðar upp á grund­
velli matsins. Þetta er til að mynda hið hefðbundna ferli þegar um
umferðarslys og vinnuslys er að ræða, líkt og hin fjölbreytta dóma­
framkvæmd vegna slíkra slysa, þar sem deilt er um framangreinda
liði, ber með sér. Þegar kemur hins vegar að kynferðisbrotum2 (og
raunar líkamsárásum einnig) virðist afar sjaldgæft að fram fari mat
á afleiðingum slíkra brota, heldur er almennt látið sitja við að krefj­
ast miskabóta á grundvelli 26. gr. skaðabótalaga, sem er að finna í
III. kafla laganna. Þegar horft er til dómaframkvæmdar Hæstaréttar
um kynferðisbrot síðastliðin fimm ár, þ.e. frá 2007 til og með 2011,
verður ekki séð að í nokkru málanna hafi legið fyrir mat samkvæmt
I. kafla skaðabótalaga á varanlegum afleiðingum viðkomandi brots.
Virðast dómar þó stundum bera með sér að tjónþoli kynni að hafa
átt rétt á umtalsverðum bótum samkvæmt I. kafla laganna. Í þess­
um kafla verður stuttlega hugað að slíkum möguleikum, þ.e. að því
hvernig kynferðisbrot horfa við áðurnefndum bótaliðum I. kafla.
Ekki verður fjallað um saknæmisskilyrði eða önnur almenn skilyrði
skaðabótaskyldu heldur einskorðast umfjöllunin við það hvers kon­
ar bætur koma til álita, að gefnum almennum skilyrðum skaðabóta­
skyldu. Rétt er þó að benda á að þegar sakfellt hefur verið fyrir brot
gegn XXII. kafla hegningarlaga hefur þegar verið komist að niður­
stöðu um að ákærði hafi framið refsivert brot af ásetningi, í und­
antekningartilvikum af gáleysi.3
2.2 Bætur fyrir tímabundið atvinnutjón
Í 2. gr. skaðabótalaga er mælt fyrir um bætur fyrir tímabundið at­
vinnutjón, en með slíku tjóni er átt við tímabundinn missi launa­
tekna vegna líkamstjóns.4 Algengt er í alvarlegri vinnuslysum og
umferðarslysum að tjónþoli sé óvinnufær í einhvern tíma fyrst eftir
slysið og eigi þá rétt á bótum samkvæmt 2. gr. Þótt lítið virðist hafa
2 Hér verður ekki lagst í sérstakar útskýringar á hugtakinu „kynferðisbrot“, en um þau
er fjallað í XXII. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Skipta má ákvæðum kaflans í fjóra
flokka, þ.e. í fyrsta lagi í nauðgun og önnur brot gegn kynfrelsi fólks, í öðru lagi kynferð­
isbrot gegn börnum, í þriðja lagi vændi og í fjórða lagi brot gegn blygðunarsemi og klám.
Sjá Ragnheiður Bragadóttir: Kynferðisbrot. Ritröð Lagastofnunar Háskóla Íslands 3. Reykjavík
2006, bls. 9. Líkt og eftirfarandi blaðsíður bera með sér beinist umfjöllunin í reynd einkum
að bótum vegna fyrstu tveggja brotaflokkanna en höfundur leyfir sér þó til hagræðis að
nota hið almennara hugtak kynferðisbrot við umfjöllunina. Með sama hætti verður gjarnan
vísað með almennum hætti til „líkamsárásarmála“, en með því hugtaki er vísað til mála
vegna brota sem eiga undir 217.­219. gr. almennra hegningarlaga. Þótt framangreind nálg­
un sé ekki allskostar nákvæm hæfir hún að mati höfundar fyllilega eðli greinarinnar, sem
innleggi á sviði skaðabótaréttar, en um nákvæmari umfjöllun um hegningarlagaákvæðin
verður að vísa til umfjöllunar á sviði refsiréttar.
3 Eina ákvæðið um gáleysi í tilviki kynferðisbrota er 204. gr. hegningarlaga.
4 Viðar Már Matthíasson: Skaðabótaréttur. Reykjavík 2005, bls. 624.