Tímarit lögfræðinga - 01.04.2012, Page 102

00
að nokkru leyti sérstök66 og ætla verður, að þrátt fyrir að það kunni
í sumum tilvikum að hafa sérstaka þýðingu að byggja á báðum lið­
um, þá sé hin hagnýta þýðing þess hvort byggt sé á a­lið, b­lið eða
báðum liðunum almennt takmörkuð á sviði kynferðisbrota. Ákvæð­
ið í 1. mgr. heimilar sem fyrr segir að láta þann sem fellur að lýsingu
a­ eða b­liðar greiða miskabætur og þegar sakfellt hefur verið fyrir
kynferðisbrot er yfirleitt ljóst að skilyrði 1. mgr. eru uppfyllt.67 Dóm­
stólar eru sem fyrr segir ekki nákvæmir í tilvísun til 26. gr. við slíkar
aðstæður, heldur fara almennt beint í að meta fjárhæð bótanna, út
frá þeim sjónarmiðum sem rakin verða hér á eftir. Það er það mat
sem ræður úrslitum um fjárhæðir og almennt verður að telja ólík­
legt að það breyti miklu um matið í framkvæmd hvort byggt sé á
a­ eða b­lið, eða báðum, en hvor liður um sig nægir sem fyrr segir
svo 1. mgr. verði beitt. Ekki er þó útilokað að slíkt hafi þýðingu í
sérstökum tilvikum, sem fyrr greinir, en frekari greining á skilunum
á milli a­ og b­liðar 1. mgr. 26. gr. verður hér látin liggja á milli
hluta.
Ólíkt því sem á við um 3. og 4. gr. skaðabótalaga, þar sem bóta­
fjárhæðir eru sem fyrr segir staðlaðar, hvíla fjárhæðir bóta sam­
kvæmt 26. gr. á matskenndum ákvörðunum dómara.68 Í skýringum
við núverandi 26. gr. í lögskýringargögnum var eftirfarandi tekið
fram um ákvörðun bótafjárhæða:
Lögð er áhersla á að fjárhæðir bóta samkvæmt greininni eiga að ákvarðast
samkvæmt því sem sanngjarnt þykir hverju sinni. Hafa skal m.a. í huga
umfang tjóns, sök tjónvalds og fjárhagsstöðu hans. Séu börn fórnarlömb
kynferðisbrota ber að líta til þess hversu alvarlegar afleiðingar brots eru
fyrir þau, svo og til eðlis verknaðarins, hve lengi misnotkunin hefur staðið
og hvort um misnotkun fjölskyldu­ eða trúnaðartengsla er að ræða. Slík
tengsl eiga ekki að leiða til lækkunar bóta.69
Í grein Ásu Ólafsdóttur frá árinu 2006 er ítarlega fjallað um
ákvörðun miskabóta vegna kynferðisbrota samkvæmt 26. gr., og
66 Virðist verða að skilja dóminn þannig að ábyrgðin vegna kynferðisbrotanna sem slíkra
hafi verið samkvæmt b­lið en ábyrgðin vegna kynsjúkdóms sem sakfelldi smitaði brota­
þola af samkvæmt a­lið.
67 Þess má þó geta að af sviði líkamsárásarmála má finna dæmi um að sakfellt hafi verið
fyrir ásetningsbrot en samt verið sýknað af miskabótakröfu samkvæmt 26. gr., sbr. Hrd.
1995, bls. 1122, þar sem Hæstiréttur sagði einfaldlega: „Eigi eru skilyrði til að beita ákvæð­
um [26. gr.] í þessu máli.“ Ekki er fyllilega ljóst hvaða skilyrði dómstóllinn taldi skorta og
efast má um fordæmisgildi dómsins í dag.
68 Því má þó reyndar halda fram að í tilviki sumra þeirra áverka, sem endurteknir dómar
hafa gengið um, sé nánast kominn vísir að því að bætur séu staðlaðar, t.d. í tilviki nef­
brota.
69 Alþt. 1998­1999, A­deild, bls. 1300. Þessi sjónarmið voru jafnframt áréttuð í nefndaráliti
meirihluta allsherjarnefndar.