Milli mála - 2022, Page 71

MILLI MÁLA
70 Milli mála 14/2/2022
Eins og Daisy Neijmann (1997, 78−79) bendir á, þá vildu Vestur-
Íslendingar að þeir væru þekktir sem framúrskarandi á öllum
íslensk um jafnt sem kanadískum sviðum og brugðust harkalega
við einstaklingum sem vörpuðu skugga á þá ímynd. Það er enginn
vafi á því að Káinn hefur orðið fyrir verulegu aðkasti fyrir að hafa
niður lægt samlanda sína með óíslensku málfari og ókristilegu líferni
sem birtist í þessari vísu, því fjárhættuspil áttu sér líklegast stað á
knæpum og þótti hvorugt vera góðborgurum sæmandi.
En þá er líka rétt að hafa í huga að í Norður-Ameríku á dögum
Káins hvíldi ströng bannhelgi á því að ákalla máttarvöldin; það þótti
ósiðlegt og ókristilegt blót að ákalla Jesú og leggja nafn hans við hé-
góma eða hvetja einhvern til að leggja líf sitt að veði (bet your life) fyrir
eitthvað auvirðilegt. Orðin „Díses“ og „by the Moses“ töldust vera
blótsyrði á ensku þótt þarna væri hliðrað frá bannorðunum, en þau
voru þó ásættanlegri en að sverja við Jesús eða Guð með réttu nafni
(Quinion, 2000). Blót mætti mikilli dómhörku, taldist skrílslegt
eins og Richard Beck (1945, 47)8 skýrir neðanmáls við annað kvæði.
Káinn lét þessa vísu ekki fylgja með þegar hann gaf út kvæðin sín en
hann lét heldur ekki af því að yrkja á vesturíslensku.
Vesturíslensku orðin er ekki líklegt að finna í orðabókum í réttri
merkingu.9 Stundum eru orðin hnyttin eða bera vott um málbundið
sprell þannig að þeir sem eru íslenskumælandi geta orðið svolítið ráð-
villtir þegar merking orðanna virðist vera eitthvað ankannaleg. Sem
dæmi um þau má nefna að Káinn rifjar upp aðstæður frá landnáms-
árum Íslendinga á 19. öld í stökunni „Gömul landnámsvísa“ þar sem
„bóndinn rær og „grobbar“ en „konan þvær og „skrobbar“ (1945, 77).
Bóndinn er enginn monthani, sífellt að grobba sig, heldur lýsir vest-
uríslenska tökuorðið „að grobba“ erfiðu og seinlegu verki sem land-
nám í kjarr- og skóglendi krafðist svo að unnt væri að rækta landið,
en orðið hafði greinilega tapað þeirri merkingu. Richard Beck (1945,
77) skýrir að sögnin að „grobba“ sé dregin af enska orðinu „„grub“
8 Blótsyrðin hér á Íslandi fóru alveg í hina áttina, snerust mest um að ákalla helvíti og myrkra-
völdin, en þóttu alveg jafn skrílsleg, þannig að viðlíka hliðranir voru notaðar. Íslensk
nútímamálsorðabók gefur upp orðið „bévítans“ og fleiri skyld orð sem töldust vera heldur skárri eða
vægara blót: endemis. skrambans, bölvaður, grábölvaður, ansvíti, bévaður, ólukkans argvítugur,
ansvítans, bannsettur. Sjá nánar á https://islenskordabok.arnastofnun.is/ord/5443.
9 Birna Arnbjörnsdóttir (2006, 61−71) er með gott yfirlit yfir tökuorð úr mismunandi orðflokkum.
Sjá einnig Haraldur Bessason (1967, 115−147).
ENSKUGLETTUR KÁINS
10.33112/millimala.14.1.4